ATATÜRK’ÜN AYDIN DİN ADAMLARI

 

ATATÜRK’ÜN AYDIN DİN ADAMLARI

Mustafa Kemal, kurtuluş mücadelesini başlatmaya karar verdiğinde, kendisini destekleyenlerin başında mensubu olduğu silahlı kuvvetlerin subayları geliyordu. Sivil kesimde ise, aydın din adamları bulunuyordu. İl ve ilçelerde kurulan Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerin büyük çoğunluğunun kurucu başkanları Müftüler ve imamlardan oluşuyordu. Düşman işgaline karşı halkı aydınlatma ve örgütleme görevini müftüler ve imamlar üstlenmişti. Zira toplumun okur-yazar ve en bilinçli kesimini bunlar oluşturuyordu. Müftü ve din adamlarının çok az bir kısmı işgalcilerin talep ve isteklerini yerine getiren Damat Ferit Paşa hükümetinin yanında yer almıştı. Büyük çoğunluğu Milli mücadeleyi desteklemişti.

Din adamları sadece düşman işgaline karşı değil, gerici isyanlara ve emperyalistlerin örgütlediği gayri Müslüm (Ermeni-Rum) silahlı çetelere karşı da mücadele ettiler. Örgütledikleri milis güçlerle sivil halkın korumasını da üstlendiler. İşbirlikçi İstanbul hükümetinin örgütlediği ve para desteği verdiği gerici isyanların bastırılmasında Kuvayi Milliye güçlerine hem maddi olarak hem de silahlı milis güçlerle destek verdiler. Onların katkısı ile asker-sivil halkın bağlantısı sağlandı. Bu aydın ve vatansever din adamları, geniş halk kitlelerin milli mücadeleye destek vermelerinde etkin rol oynadılar.

Bugünkü makalemizde işte bu aydın din adamlarından öne çıkan üç şahsiyetten örnekler vereceğiz. Birincisi cumhuriyetin ilk Diyanet İşleri Başkanı olan Ankara Müftüsü Börekçi Mehmet Rıfat Efendi, ikincisi Amasya Müftüsü Hacı Tevfik Efendi ve üçüncüsü Bektaşilerin (Alevilerin) inanç önderi olan Çelebi Cemalettin Efendi.

Börekçi Mehmet Rıfat Efendi, emperyalist işgale ilk tepki veren müftülerden biriydi. İstanbul hükümetinin işgalcilere teslimiyetçi bir politika izlediğini görünce hiç düşünmeden Mustafa Kemal ve arkadaşlarının başlattığı kurtuluş mücadelesinden yana tavır aldı. Ankara’da Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin kuruluşunda yer aldı ve ilk başkanı oldu. Hakkında İstanbul hükümetinin Şeyhülislamı olan Dürrizade Abdullah Efendinin vermiş olduğu idam fetvası bulunuyordu. Mustafa Kemal 27 Aralık 1919’da Ankara’ya geldiğinde büyük bir halk kitlesi tarafından karşılanmasına önderlik etti. Mustafa Kemal ile birlikte Ankara’ya gelen Heyeti Temsili’ye üyelerine kalacak yer sağladı. Onların yiyecek ve içecek ihtiyaçlarını karşıladı. Halktan ve çevresinden topladığı paraları Heyeti Temsiliye üyelerine teslim etti. Hatta kendisinin ve eşi Saniye hanımın kefen parasını ve cenaze masrafları için biriktirdiği parayı bile Kuvayi Milliye’ye bağışladı. Börekçi Mehmet Rıfat Efendi böyle bir şahsiyetti. Kurtuluş mücadelesi başarıya ulaşıp, Türkiye Cumhuriyeti kurulduğunda, Mustafa Kemal tarafından Diyanet İşleri Başkanlığına getirildi. Atatürk’ün bütün devrimlerine destek verdi.1941’de vefat edene kadar bu görevini başarıyla yerine getirdi. 

Ruhu şad, mekanı ebedi cennet olsun.

İkinci örneğimiz Amasya müftüsü Hacı Tevfik Efendidir. Mustafa Kemal’in Amasya’yı ziyaret etmek isteği iletildiğinde, ilk olumlu tepki verenlerin başında Amasya müftüsü Hacı Tevfik Efendi geliyordu. Mustafa Kemal ve arkadaşları 12 Haziran 1919 ‘da Amasya’ya geldiğinde askeri ve sivil heyetin başında Hacı Tevfik Efendi bulunuyordu. Bu heyetin içinde askerler, sivil memurlar ve her kesimden geniş bir halk kitlesi bulunuyordu. Tarihçi Cemal Kutay’ın verdiği bilgiye göre, bunların arasında Hacı Bektaş’taki Dergahın postnişini olan Çelebi Cemalettin Efendi de yer almıştı.

Amasya müftüsü Hacı Tevfik Efendi, Mustafa Kemal ve arkadaşlarını büyük bir kalabalık kitleyle şehrin dışında karşıladı. Kalabalığın coşkusunu gören Mustafa Kemal bu durumdan oldukça memnun kalmıştı. Müftü Hacı Tevfik Efendi Mustafa Kemal’e “Hoş geldiniz paşam” dedikten sonra; bütün heyetin duyacağı gür bir sesle:

“Paşam, bütün Amasya emrinizdedir. Gazanız mübarek olsun”

Mustafa Kemal ve beraberindeki heyet Amasya’da kaldıkları müddetçe Amasya Müftüsü tarafından sıkça ziyaret edilerek bütün ihtiyaçları karşılandı. Halktan toplanan paralarla mali yardımda bulunuldu. Kötü günler için biriktirdiği parasını dahi Mustafa Kemal’in yaverine teslim etti.

Müftü Hacı Tevfik Efendi Amasya’da kurulan Anadolu Mudafaa-i Hukuk Cemiyetinin başkanı oldu. Hacı Tevfik Efendi, asayişin sağlanmasında jandarma ve polis güçlerine destek verdi. Sivil halktan oluşturduğu silahlı milislerle hem halkın güvenliğini sağladı hem de çevredeki gerici isyanların bastırılmasında etkin rol oynadı. Bunlardan en önemlisi Zile isyanıydı.

Müftü Hacı Tevfik Efendi yakalandığı Zatürre hastalığı nedeniyle 1921 yılının Kasım ayında elli beş yaşında vefat etti. Ruhu Şad, mekanı ebedi cennet olsun.

Üçüncü şahsiyet Hacıbektaş Dergahın postnişini olan Çelebi Cemalettin Efendidir. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, Mustafa Kemal’i 12 Haziran 1919 da Amasya’da karşılayanlar arasında bulunuyordu. Milli Mücadeleye ilk destek açıklayanlardandı. Hacıbektaş ilçesindeki Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin kurucusu ve başkanlığını yaptı. Mustafa Kemal 22 Aralık 1919’da Hacıbektaş dergahına geldiğinde, onları ilçe girişinde bir heyetle karşıladı. Karşılayan heyetin içinde Hacıbektaş Dergahın Dede postunda bulunan Niyazi Salih Baba da vardı. Çelebi Cemalettin Efendi ile birlikte Heyeti Temsiliye üyelerini İçtenlikle karşıladılar. Mustafa Kemal ile yaptıkları görüşmeden kurtuluş mücadelesine bütün imkanları ile destek vereceklerini ifade ettiler. Bu taahhütlerini de kurtuluş mücadelesi boyunca yerine getirdiler. Hem maddi hem manevi hem de insan kaynakları olarak taraftarlarını milli mücadelenin içinde yer almalarını teşvik ettiler.

Çelebi Cemalettin Efendinin de içinde bulunduğu Türkiye Büyük Millet Meclisinin 23 Nisan 1920’deki açılışına, Dergahın Dede postunda bulunan Salih Niyazi Baba şöyle bir telgraf çekmişti:

“Meclisin açılış günü olan Cuma günü, Dergah-ı Şerif Camii’nde kasaba ve köy ahalisi toplanarak Mevlit ve Hatim-i Şerif kıraat ettirilerek (Kur’an okutularak) şekerler, şerbetler dağıtılmıştır. Cenab-ı Allah, Milli çalışmaları birleştirme ve mukaddes vatanımızın düşman ellerinden kurtarılması uğrunda geceli-gündüzlü çalışan Heyet-i Muhteremenizi her bir işinde muvaffak eylesin. Davete icabet eden umum Babalar ve muhiban-ı dervişan (Bektaşi toplumu) namına arz eylerim.”

Türkiye Büyük Millet Meclisinde Başkan vekilliği görevinde de bulunan Çelebi Cemalettin Efendi rahatsızlığı nedeniyle 1921 yılında vefat etti. Ruhu şad, mekanı ebedi cennet olsun.

İşte Atatürk’ün aydın din adamları böyle bir kişiliğe sahiptiler. Boyunlarında idam fetvaları bulunduğu halde, hiçbir çıkar gütmeden, korkmadan ülkemizin bağımsızlığı ve özgürlüğü için canla başla mücadele ettiler. Bu güzel vatanı bizlere emanet bıraktılar. Günümüzdeki din adamlarına örnek olması dileğiyle…

Saygılarımla.

Hamdullah Dedeoğlu

27.11.2024

Kaynaklar:

--Hüseyin Menç, Milli mücadele yıllarında Amasya, Amasya Belediyesi Yayınları.

--Prof. Dr. Ali Sarıkoyuncu, Mustafa Kemal ve Milli Mücadelede Din Adamları.

--Recep Çelik, Milli Mücadelede Din Adamlarının Rolü, Doktora Tezi.

DIŞ TEHDİT VE KUVAYİ MİLLİYE CEPHESİ

 

DIŞ TEHDİT VE KUVAYİ MİLLİYE CEPHESİ

Son günlerde iktidar ortağı siyasi parti yöneticileri tarafından arka arkaya açıklamalar gelmektedir. “Büyük tehditler var” Türkiye toprak kaybedebilir” Bu açıklamaların kaynağı Orta doğudaki gelişmelerdir. Başını ABD ve İsrail’in çektiği emperyalist güçler Orta doğudaki çıkarlarını korumak amacıyla, PKK-YPG aracılığı ile bitişiğimizde kendilerine bağımlı bir taşeron uydu devlet kurmak için faaliyetlerini en üst noktaya çıkarmış bulunmaktalar. Nihai maç, bu uydu devletini genişleterek Türkiye, Suriye, Irak ve İran’dan toprak kopartmaktır. Yüz yıl önceki emperyalist İngiliz projesi tekrar hayata geçirilmek istenmektedir.

PKK-YPG’ye ait televizyon ve YOU TUBE kanallarında emperyalistlerin bu projesinden övgüyle bahsedilmektedir. ABD ve İsrail’in PKK ve YPG’ye verdiği desteğin “önemli olduğu” belirtilerek bu ortaklığa hazır olduklarını açıklamaktadırlar. Hatta daha da ileri giderek dünyanın en büyük gücü ile bölgenin en güçlü devletinin arkalarında olduğundan emin bir şekilde “bizi kimse engelleyemez” türünde üst perdeden açıklamalar yapılmaktadır. Yani, emperyalistlerle iş birliği içinde olacaklarını alenen ilan etmektedirler. O halde bu durumda Türkiye ne yapmalıdır? Bu makalemiz de buna cevaplar bulmaya çalışacağız.

Öncelikle iktidardaki partilerin bölgedeki gelişmeleri tam olarak kavrayıp kavramadıkları üzerinde durmamız gerekecektir. Bir taraftan “Dış tehdit var, iç cepheyi sağlamlaştırmamız lazım” denilirken, diğer taraftan iç cepheyi oluşturanların üzerine devletin gücü ile abanmak ne oluyor? En küçük eleştirilere bile tahammül edemeyen ve bu devletin kurucu ilkeleri ile problemleri olanlar iç cephenin bütünlüğünü sağlayabilirler mi? Tarikat ve cemaat mensuplarının yirmi birinci yüzyıldan kopuk, orta çağa ait teolojik düşünceleri ile ülkenin birliği ve beraberliği sağlanabilir mi? Bu yetmiyormuş gibi resmi tören dışında subay yemini edip, “Mustafa Kemal’in Askerleriyiz” diyen ve bu ülke için canlarını vermeye hazır olduklarını belirten teğmenleri ihraç ederek, iç cephe sağlam tutulabilir mi?

İktidardaki parti yöneticilerinin dış tehdit konusundaki sözlerinin toplumun tümü tarafından samimi bulunması ve kabul görmesi isteniyorsa, öncelikle Anayasa mahkemesinin vermiş olduğu kararların uygulanması gerekir. Yine, Anayasa hükümleri gereğince, Türkiye Cumhuriyetinin laik, demokratik ve sosyal bir hukuk devleti ilkelerine bağlı kalacaklarını ve bunu uygulayacaklarını kamuoyuna yeniden deklare etmeleri gerekir. Bu da yetmez; muhalifler aleyhinde yargıda devam eden bütün davaların geri çekilmesi ve yargının tarafsız ve bağımsızlığı sağlanmalıdır. Fikir ve vicdan hürriyetini kısıtlayan kanunlarda değişiklik yapılarak toplumun tümüne yargı güvencesi verilmelidir. Kısaca, iç barışı güçlendirecek ve toplumun tümünü kucaklayacak adımlar atılmalıdır. 

Bundan sonra ne yapılmalıdır? Bütün komşularla başta Suriye olmak üzere, Irak ve İran’la görüşmelere başlanmalı ve emperyalist saldırıya karşı ortak hareket edilmesi sağlanmalıdır. Bu birliktelik sağlanırsa, emperyalist saldırılara daha güçlü bir şekilde cevap verilmiş olunur.

Ülke içinde ise, yapılması gereken bellidir. Yüz yıl önce Mustafa Kemal ne yaptıysa aynı politika ve stratejiler güncellenerek, yeniden Kuvayi Milliye cephesi kurulmalıdır. Yani muhafazakarı, dindarı, sağcısı, solcusu, milliyetçisi, komünisti bütün toplum kesimlerini bir araya getiren bir birleşik cephe modeli oluşturulmalıdır. Kısaca emperyalizme karşı olan ve ülkemizin birlik ve beraberliğinden yana olan herkes bu ittifaka dahil edilmelidir. Bu cephenin yönetiminde her kesimden temsilciler bulunmalıdır. Kararlar bu birleşik cephe içinde yer alan temsilciler tarafından alınmalıdır. Yani kurtuluş savaşı sırasında görev yapan “Heyeti Temsiliye” gibi. Böyle bir oluşum, karşımızda yer alan güçlere karşı caydırıcı bir etki yaratacaktır. Ancak buna rağmen emperyalist güçler, saldırgan tutumlarını devam ettirmesi halinde, geri adım atmadan gerekli askeri tedbirler alınarak vatanın bölünmez bütünlüğü ve ülkenin bağımsızlığı için kararlılık ifadesi ortaya konulmalı ve bu tutum tüm dünya kamuoyuna açıklanmalıdır.

İçte ve dışta oluşturulacak bu birliktelik, bölge ülkelerinin bölünmez bütünlüğünü sağlayacak, emperyalistlerin ve işbirlikçilerin ise, yenilgisini getirecektir. 

Saygılarımla.

Hamdullah Dedeoğlu

23.11.2024.

 

 

DİN BİR AFYON MU?

DİN BİR AFYON MU?

Dinler ve inançlar, tarih boyunca hep kullanılmıştır. Roma imparatorluğu yüz yıllarca Hristiyanlığı kullanmıştır. Avrupalı devletler Haçlı seferleri düzenleyerek Orta doğuyu ele geçirmek için kullanmıştır. Emeviler ve Abbasiler yine aynı şekilde İslam dinini istila ve işgallerinde bir araç olarak kullanmıştır. Oysa, hiçbir dinde istila, yağma, işgal ve katliam yoktur.

Yirmi birinci yüzyıla geldiğimizde din hala politikada, siyaset de bir araç olarak kullanılmaya devam edilmektedir. En son ABD seçimlerinde her iki aday da kiliselerde toplantılar ve açıklamalar yaparak din üzerinden seçim propagandalarına devam ettiler. Aynı yöntemler maalesef ülkemizde de kullanılmaya devam edilmektedir. Oysa, dinler ve inançlar insanların manevi dünyasına aittir. Onu kimse istismar edemez, çıkarları için kullanamaz. Bunu bütün dinler yasaklamıştır. 

O halde, politikacılar, ellerini dinin üzerinden neden çekmiyorlar? Bunun nedeni, din ve inançlar üzerinden siyaset yaparak geniş kitleleri avlamak ve bunu oya dönüştürmek daha kolay olduğu için yapılmaktadır. Yani, hedeflerine ulaşmak için fazla bir çaba göstermeden, emek sarf etmeden kısa yoldan amaca ulaşılmaktadır. Oysa, ülkemiz de dahil olmak üzere, bu ülkelerin büyük çoğunluğunun anayasalarında laiklik ilkesi bulunmaktadır. Fakat uygulamada bu ilke ihlal edilmektedir. Toplumların din ve dinler tarihi konularında yeterli bilgiye sahip bulunmaması nedeniyle, insanların inançları istismar edilmektedir. Bu konuda ülkemizi örnek verecek olursak, laiklik ilkesine uygun olarak politika ve siyaset üretenler diğer ülkelerde olduğu gibi, din tüccarları tarafından “dinsiz” olmakla itham edilerek. "düşman" kategorisine konulmaktadır. Bu yolla rakipler toplumdan tecrit edilerek etkisiz kılınmaktadır. Sonuçta, iktidar olma hedefine ulaşılmış olunmaktadır.

Dünyada dinleri kullanarak iktidarı ele geçiren partiler, teolojik ideolojileri nedeniyle toplumların sorunlarına bir çözüm getirmekten uzaktırlar. Bu nedenle, iktidarlarının devamını sağlamak amacıyla, devletin kurumları aracılığı ile bir baskı rejimi kurmaktadırlar. Yani, demokrasiyi kullanıp otoriter bir rejimi hakim kılmaktadırlar. Bu otoriter rejimler, din ve inançlar üzerinden baskıladığı toplumun büyük çoğunluğunu etkisiz hale getirmektedirler. Kendilerine muhalif olup ses çıkaranları ise, aynen orta çağ Avrupasında olduğu gibi, sahip oldukları teolojik ideoloji gereğince, onları aforoz edip cezalandırma yoluna gitmektedirler. Dünyada, özellikle de İslam coğrafyasında bu tip rejimlerin sayısı hiç de az değildir.

Konumuza gelecek olursak; din elbette afyon değildir. Ancak insanların inançları, din tüccarı politikacıların elinde, kitleleri uyuşturmak için kullanılan bir araç haline getirilmiştir. Toplumlar, din ve inanç aracılığı ile afyon içmiş gibi suskun hale getirilmektedir. Oysa, bütün dinler, adaletli olmayı, ahlaklı olmayı, yardımlaşmayı ve dayanışmayı öğütler. Ancak, geniş halk kitleleri bu bilgiden yoksun oldukları için kolaylıkla dini inançlar üzerinden etki altına alınabilmektedir. Halkları ve milletleri aydınlatması gereken din adamlarının büyük çoğunluğu ise, tüm bu olup bitenler karşısında sessiz kalmayı tercih etmektedirler. Tarih, elbette bir gün görevlerini bildikleri halde, yerine getirmeyen o din adamlarını da yazacaktır.

Saygılarımla

Hamdullah Dedeoğlu

20.11.2024

ALEVİLİĞİN KUR’AN’DAKİ YERİ

ALEVİLİĞİN KUR’AN’DAKİ YERİ

Bir önceki makalemizde Aleviliğin tarihsel gelişimini ve felsefesini yazmıştık. Bugünkü makalemizde aleviliğin Kur’an’daki yerini ele alacağız.

Alevilik’deki islam anlayışı, sevgi üzerine kurulmuştur. Allah sevgisi, peygamber sevgisi, peygamber ailesine (Ehli Beyt) olan sevgi ve insana olan sevgidir. Bunu, alevi ozanların deyiş ve düvazlarında sıkça görebiliriz. Bütün evrenin yaratıcısı olan Allah, bu deyiş ve düvazlarda “Hak” olarak geçer. Bir alevi vefat ettiği zaman, “öldü” denmez, “Hakka yürüdü” denilir. Allah’ın yarattığı insanın, öldükten sonra da, tekrar tanrıya dönüleceğine inanılır. Bu inancı da Kur’an’dan gelmektedir. BAKARA suresi 28. Ayet’de şöyle denilmektedir:

“ Siz nasıl olur da Allah’ı inkar edersiniz ? Siz ki ölülerdiniz, o sizi diriltti. Sizi yine öldürecek ve yine diriltecektir. Sonunda ona döndürüleceksiniz.”

Yine BAKARA suresinin 156. ayetinde, “ Onlar derler ki, biz tanrıdan geldik ve sonunda ona döneceğiz.”

İlahiyatçı-yazar Mustafa Cemil Kılıç “ Kur’an’daki Alevilik” adlı eserinde bu konuyu şöyle özetlemektedir:

“Alevilkteki Tanrı inancı, gerçek İslami inanca uygun olarak “Tanrı-Varlık özdeşliği” doğrultusundadır. Bu “ Tevhid İnancı” ya da Tanrı ile varlığı birleme, yahut hakiki varlık olarak sadece Tanrı’yı kabul etme inancıdır. Buna göre, bütün varlıklar ezeli ve ebedi olan Tanrı’nın varlığından tecelli etmiştir. Öyleyse, aslında Tanrı, gerçek, yani mutlak varlıktır. Tanrının dışındaki varlıklar ise, mutlak varlığın yansımalarından başka bir şey değildir. Oysa, varlıkların mutlak manada yokluktan yaratıldıklarını iddia etmek, yani varlığın kaynağını yokluğa izafe etmek, Tanrı’yı da yokluk olarak telakki etmek demektir. Bu ise, inkarın ve küfrün ta kendisidir. “ (MUSTAFA CEMİL KILIÇ, KUR’AN’DAKİ ALEVİLİK, Sayfa 19)

Tanrının yarattığı en kutsal varlık şüphesiz İnsandır. Ona, akıl ve düşünme yeteneğini vermiştir. Alevilkteki insan sevgisi de buradan gelmektedir. İnsanlar arasında, dil, din, ırk ve renk ayırımı yapılmaz. Bu yüzden, “ yetmiş iki millete aynı gözle bakarız” denilmiştir. Kısaca Alevilikte hümanizm, yani insan sevgisi önde gelir.

Alevilikteki Peygamber ailesine (Ehli Beyt’e) sevgi de, Kur’an’dan gelmektedir. Allah sevgisinden sonra, peygamber ve ailesine olan büyük saygı, hürmet ve sevgi gelir. Allah’ın elçisi olarak, toplumu aydınlattığı, iyilik ve yardımlaşmayı öğütlediği için, sonsuz minnet duyarlar. Ehli Beyt ile ilgili ayetler de şöyledir:

AHZAP suresi 33. ayet, “ Ey Ehlibeyt, Allah sizden her çeşit günahı gidermek ve sizi tertemiz kılmak istiyor.”

ŞURA suresi 23. ayet,” De ki, ben bu elçilik görevime karşı, Ehlibeyt’ime sevgi dışında, sizden hiç bir ücret istemiyorum.”

HAYIR VE ŞER

Aleviliği, diğer İslami yorumlardan ayıran konulardan birisi de “Hayır ve Şer’in Allah’tan” geldiğidir. Alevilikte hayrın(iyiliğin) ve güzelliklerin Allah’tan geldiği, şer’in (kötülüğün) ve çirkinliğin ise, insanınn nefsinden ve kendisinden geldiğidir. Aleviliğin bu anlayışı da yine Kur’an’a dayanmaktadır. Konu ile ilgili ayetler şöyledir:

NİSA suresi 40 ayet: “ Şüphe yok ki, Allah haksızlık yapmaz. Zerre kadar iyilik olsa onun sevabını kat kat artırır. Yapana pek büyük bir mükafat verir.”

NİSA suresi 17. ayet, “ Allah ancak kötülüğü bilmeyerek yapıp, çarçabuk tövbe edenlerin, tövbesini kabul eder. İşte Allah’ın tövbesini kabul edeceği kimseler bunlardır. Allah her şeyi bilir ve hakimdir.”

NİSA suresi 79. Ayet, “ Sana ne iyilik gelirse Allah’tandır. Ne kötülük gelirse, kendindedir”

CEM İBADETİ

Alevi dışındaki İslami yorumların yönelttikleri en önemli sorularından biri de “ Alevilerin namaz kılmaması”dır. Konu ile ilgili olarak, ilahiyatçı-yazar Mustafa Cemil Kılıç’ın “ Kur’an’daki Alevilk” eserinden ilgili bölümden alıntıyla cevap verelim:

“ Cem, Aleviliğin temel ibadetlerinden biridir. Kelime anlamı toplanmak demektir. Cem topluca yapılan bir ibadettir. Kur’an’daki “ salat” emrini de içeren bir ibadettir. Salat, dua, yakarış, yalvarış anlamına gelmektedir. Salat ibadetinde kıyam, rüku, secde ve kade gibi temel şekil şartları vardır. Bunlar ayakta durmak, öne doğru eğilmek, yere kapanmak ve oturmak biçiminde Türkçeleştirilebilir. ... Cem’de bunların hepsi mevcuttur. ... Salatın en önemli unsurlarından biri de Kur’an’dan bölümler okumaktır. Cem ibadetinde bunların tümü vardır.. ...Cem, helalleşme, tövbe, ağıt, semah, çerağ uyandırma ve lokma paylaşımı gibi ilaveten icra edilen ritüellerle, salattan daha kapsamlıdır.” (sayfa, 31)

Namaz kelimesi, Farsça’dan Türkçeye geçmiştir. Farsça’da “dua ” anlamına gelmektedir. Farslılar camiden geldikten sonra, “Namaz handem” derler. Yani “dua okudum ” derler. Cem ibadetinde iki kez secdeye varılır (iki rekat) ve Kur’an’dan sureler okunur. Bunların başında, FATİHA, İHLAS VE NUR sureleri gelir.

Hz. Muhammed, Mekke döneminde, müşriklerin baskısı nedeniyle, dinin tebliğini ve ibadetlerini müslümanların evlerinde gerçekleştiriyordu. Bu evlerden en bilineni Erkal Bin Ebu'l Erkam’ın eviydi. Aynen bugün Cem ibadetinde olduğu gibi, kadın-erkek birlikte ibadet ediyordu. Emeviler döneminde, insanlara baskı ve zulüm yapılması, hutbelerde Ehli beyt’e hakaret edilmesi nedeniyle, Ehli beyt taraftarları ibadetlerini evlerde yapmaya başlamıştı. Anadoludaki Aleviler de, iktidarların kendilerini dışlamaları, inançlarını “zındıklık”, “rafizi” gibi adlarla “ islam dışı” görmesi nedeniyle, Hz. Muhammed’in Mekke’deki ibadet şeklini kendilerine örnek almışlardır. Bu inanç ve ibadet şekli yüz yıllardır devam etmektedir. Cem ibadeti, kırsal kesimde sürekli dışarda(tarlada-bağ-bahçede) çalışanlara da kolaylıklar sağlamıştır. Alevi önderleri olan dedeler, Ehli Beyt taraftarı olan kitlelere, İslam dinini bu cemler’de anlatıyordu. Kırsal kesimde yaşayanların işlerinin azalması nedeniyle, Cemler daha çok kış aylarında icra ediliyordu. Perşembeyi, Cuma’ya bağlayan gecenin ibadet günü olarak seçilmesi, Kur’an’daki “Cuma” ibadetinden örnek alınmıştır. Zira ay takvimine göre perşembe günü hava karardığında bir ertesi güne, yani Cuma gününe geçilmiş oluyordu. İnsanların gündüz işleri olduğundan bu ibadet geceleyin yapılıyordu.

Cem ibadetinde, dua ve sureler, Anadolu’da halkın genelinin Türkçe bilmesi nedeniyle Türkçe, Suriye’de Arapça, Fars asıllı kavimler de Farsça olarak okunur. İmam Ebu Hanife (İmamı Azam) dışındaki ehli sünnet imamları, ibadetlerde, dua ve surelerin arapça ile okunmasını şart koşarlar.

Cem ibadetine katılmanın da belirli şartları bulunuyordu. Küs olanlar, yüz kızartcı suç işleyenler cem ibadetine alınmazlar. Küçük suç işeyenler de, ya tövbe ederek, ya da karşılığında bir bedel ödeyerek katılabilirler. Yani, bir nevi oto kontrol sistemi vardır. Böylece, insanların suç işlemeleri ve kötülük yapmaları engellenir. Topluma yararlı bireyler olması sağlanır. Görüleceği üzere, Cem’e katılma şartları, Camiye gitmekten çok çok ağırdır.

Hz. Muhammed zamanında bugünkü anlamda minareli camii yoktu. Medine’de inşa edilen Mescit’de sadce ibadet değil, sosyal faaliyetler de yapılıyordu. Düğünler, eğlenceler de orada icra ediliyordu. Hatta barınacak yerleri olmayan kimselere, mescidin yanında hurma dallarından barınmaları için yer de yapılmıştı. “Meclisi suffa” denilen yerde eğitim görüyorlardı. Bunlar, odun toplayarak, su satarak geçimlerini sağlıyordu. Gelirleri yetmediğinde, peygamber efendimiz, bunlara yiyecek ve içecek gönderiyordu. Kısaca, bugünkü cem evlerinin aynı zamanda aş evi olarak kullanılmasına benziyordu.

Alevilerde oruç ibadeti de bulunmaktadır. Muharrem ayında on iki gün, Hızır oruçlarında da yedi gün oruç tutulmaktadır. Bu orucun kaynağı da Kur'an'ın İnsan suresinin 7-8-9. ayetlerine dayanmaktadır.   Muharrem ayı, bütün semavi dinlerde oruç ayı olarak belirtilmiştir.

Alevilkte, hac görevi de Cemlerdeki Semah’la temsilen yerine getirilmektedir. O dönemde, Kabe’yi ziyaret etmek hem uzun bir yolculuk gerektiriyordu, hem de maddi olarak külfetliydi. Bu ibadet, insanlara kolaylık sağlamak amacıyla, Cemler’de semah dönülerek, yerine getirilmiştir.

Aleviliğn Kur’an’daki yerini kısaca özetlemiş olduk. Konuya ilgi dayan arkadaşlara ilahiyatçı-yazar Cemil Kılıç’ın yazdığı “KUR’AN’DAKİ ALEVİLİK” kitabını okumalarını öneriyorum. Bu yazımızda, biz de zaman zaman adı geçen eserden yararlandığımızı belirtmeliyiz. Sayın Mustafa Cemil Kılıç’a yazdığı bu eser nedeniyle, teşekkürlerimizi ve saygılarımızı iletiyoruz.

Hamdullah DEDEOĞLU

07.11.2017

ÇULPARA KÖYÜNÜN KISA TARİHÇESİ

 

AMASYA İLİ GÖYNÜCEK İLÇESİNE BAĞLI

ÇULPARA KÖYÜNÜN KISA TARİHÇESİ

ÖNSÖZ                                                                                   

Köyümüzün tarihini yazmamızın nedeni nedir? Bu sorunun cevabını herkes merak edecektir. Bizi de buraya götüren, işte bu merak oldu. Zira, biz kimiz? nereden geldik? Bu tür sorulara kimse net cevap veremiyordu. Elimizde sözlü gelenekten gelen bilgiler bulunuyordu. Ancak, bu bilgiler de zamanla unutulup gidecekti. Ayrıca, sözlü gelenekten gelen bu bilgilerin resmi belgelerle doğrulanması gerekiyordu. Aksi taktirde, hiçbir anlamı olmayacaktı. Bu tarihçeyi yazmamızın diğer bir nedeni de gelecek nesillere yazılı bir kaynak bırakmak istememizdir. Bunun dayanağı da “Geçmişi olmayanın geleceği olmaz” ilkesidir. Temennimiz, bizden sonraki nesillerin geçmişimize sahip çıkarak, örf ve adetlerimizi, inancımızı, gelenek ve göreneklerimizi devam ettirmeleridir. Toplumların kalkınmasında ve gelişmesinde manevi değerlerin önemi küçümsenemez. Eğer, siz çocuklarınıza kendi kültürünüzü, geleneklerinizi, göreneklerinizi ve inancınızı öğretmezseniz, birileri gelir sizin adınıza o bilgileri verir; sonucunda da hiç onaylamayacağınız bir durumla karşılaşırsınız. Buna benzer olayları ailelerimiz geçmişte yaşadılar. Ve bugün de hala yaşamaya devam etmektedirler. O nedenle, ileride daha büyük acı olaylarla karşılaşmamak için çocuklarımıza mutlaka bu manevi değerlerimizi öğretmeliyiz.

Köyümüzün tarihini ele alırken asıl kaynaklarımız resmi belgeler ve yazılı eserler olacaktır. Sözlü bilgileri ise, bu belge ve kayıtlarla doğrulandığı oranda kullanacağız. Köyümüzün tarihini anlatırken zaman zaman komşu köylerden de bahsedeceğiz. Zira, komşu köylerle olan bağlantılarımız ve ilişkilerimiz en az beş yüz yıl öncesine dayanmaktadır. Yani, onlarla çok eskilere dayanan ortak bir geçmişimiz bulunmaktadır. Tarihçeyi yazarken, kronolojik sıralamayı takip edeceğiz. Önce Anadolu’nun kısa bir tarihçesini anlatacağız. Daha sonra, Selçuklu devleti ile başlayıp Osmanlı devleti ile bitireceğiz. Ancak oraya geçmeden önce herkesin merakını giderelim. Köyümüzdeki nüfusun büyük çoğunluğunu Anadolu’nun doğusundan, Diyarbakır eyaletinin Çemişgezek sancağından gelenler oluşturmaktadır. Resmi kayıtlara göre, Milli aşiretine bağlı Hasan Odabaşı obası köyümüzü kışlak olarak kullanıyordu. Yazın ise, sözlü geleneğe göre, yaylak olarak kullandıkları Tokat ili sınırları içinde olan Dumanlı yaylasına gidiyorlardı. Milli aşiretinin köyümüze gelişini, ileriki bölümlerde daha uzun bir şekilde anlatacağız. Bu bilgileri özetledikten sonra köyümüzün tarihçesine geçebiliriz. Ancak, daha iyi anlamamız için Anadolu'nun geçmişini de kısaca anlatmamız gerekecektir. Zira, bizden önce Anadolu topraklarında yaşayan bir halk vardı. Şimdi buradan başlayalım.

SELÇUKLU DEVLETİNDEN ÖNCE ANADOLU

Anadolu, Doğu Roma İmparatorluğunun (Bizans) hakimiyetinde olan bir bölge idi. Nüfusun çoğunluğunu batıda Rumlar, doğuda ise, Ermeniler meydana getiriyordu. İki toplum arasında yer yer mücadeleler oluyordu. Zira, Rumlar Hıristiyanlığın Ortodoks mezhebine bağlıyken, Ermeniler aynı dinin Gregoryan mezhebine mensuptu. İmparatorluğun başkenti Konstantinapolis (İstanbul) idi. İsmini Roma imparatoru Konstantin’den almıştı. Zira, şehir 4. Yüzyılda imparator Konstantin tarafından inşa edilmişti. Roma İmparatorluğun sınırları Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarında geniş bir alanı kapsıyordu. Başkent Roma’dan bütün imparatorluğu yönetmek zor olduğundan, 4. Yüzyılda yönetim ikiye bölünmüştü. Trakya, Anadolu, Mısır ve Şam coğrafyası (Suriye-Lübnan-Ürdün) Konstantinapolis’te oturan İmparatora, Britanya (İngiltere), Avrupa ve Kuzey Afrika’daki topraklar ise, Roma’da ikamet eden imparatora bağlıydı.

Onuncu yüzyıla gelindiğinde, İmparatorluğa ait Kuzey Afrika, Mısır, Şam coğrafyası ve Anadolu’nun güneyinin bir kısmı Amid (Diyarbakır), Mardin, Urfa, İslam imparatorluğunun (Emevi-Abbasi) denetimine geçmişti. Bu bölgelerin çok hızlı bir şekilde el değiştirmesinin nedenlerinin başında, nüfusun büyük çoğunluğunun Arap kavminden olması geliyordu. Ancak, on birinci yüzyıldan itibaren imparatorluk, Arap-İslam ordularına karşı kaybettiği toprakları tekrar ele geçirmek için büyük bir çabanın içine girmişti. Fakat bu yüzyılda da karşısına doğudan başka bir güç gelmişti. Bunlar, Orta Asya, Horasan ve İran’dan gelen Oğuz Türkmenleriydi. Oğuz Türkleri, 1040 yılında Gaznelileri yenmiş ve İran içlerine girmeye başlamıştı. 1070 yılına geldiğinde Selçuklular imparatorluğun doğu sınırlarına komşu olmuştu. Selçukluların bir diğer kolu da güneyden Antakya’ya kadar fetih hareketlerine başlamıştı. Başkent’ten gelişmeleri izleyen İmparator Roman Diyojens tehlikenin farkına varmıştı. Zira, doğu sınırındaki bazı kaleler Selçuklular tarafından ele geçirilmişti. 1071 yılında büyük bir orduyla Konstantiniye’den yola çıktı. Doğu sınırında kaybedilen kaleleri geri aldı. Sultan Alp Arslan yönetimindeki Selçuklu ordusu ise, Şii Fatimi halifesinin elinde bulunan Halep şehrini feth etmek için yola çıkmıştı. Bizans ordusunun doğu Anadolu’ya geldiğini öğrenince, fetih hareketinden vaz geçerek Bizans ordusunu karşılamak üzere tekrar doğuya hareket etti. Bizans-Selçuklu arasındaki barış görüşmeleri sonuçsuz kalınca, iki ordu Malazgirt’de karşı karşıya geldi. İki yüz bin kişilik Bizans ordusuna karşı, Alp Arslan’ın ordusu altmış bin kişiden oluşuyordu. Fakat Bizans ordusunun esas gücünü paralı askerler meydana getiriyordu. Bunların bir kısmı da Türk kökenli Kıpçak ve Peçeneklerdi. Sultan Alp Arslan Savaştan önce bu Türk kökenli askerlerin komutanları ile diyaloğa geçti. Ve onları kendi tarafında yer almaları için ikna etti. Savaş başladıktan sonra Kıpçak ve Peçenekler Selçukluların tarafına geçti. Peçenek ve Kıpçakların saf değiştirmesiyle, Bizans Ordusunun sağ ve sol kanatları savunmasız kalmıştı. Alp Arslan’ın başarılı taktikleri sonucu Bizans ordusu dağıldı ve büyük bir yenilgi aldı. İmparator esir alındı ve daha sonra fidye karşılığı serbest bırakıldı. İmparator İstanbul’a döndüğünde gözlerine mil çekilerek zindana atıldı. Bir yıl sonra da zindanda hayatını kaybetti.

SELÇUKLULAR VE BEYLİKLER

Malazgirt zaferinden sonra Oğuz Türklerinin Anadolu’ya girişini durduracak bir güç kalmamıştı. Selçuklu sultanı Alp Arslan, ordu komutanlarına Anadolu’nun fetih emirlerini vererek kendisi İran’a döndü. Oğuzlar hem güneyden hem de doğudan Anadolu’yu feth etmeye başladılar. Konya, Selçuklu sultanlığının başkenti olurken, Anadolu’nun diğer bölgelerinde Sultanlığa bağlı yarı bağımsız beylikler kuruldu. Köyümüzü kuranların geldiği bölge olan Çemişgezek bölgesini ise, Mengücek Gazi Bey feth etmişti. Kurduğu beyliğe de “Mengücek Beyliği” adını vermişti.

Konya’daki Selçuklu sultanlığı önce haçlı seferleri ile, daha sonra da doğudan gelen Moğollarla mücadele etmek zorunda kaldı. Moğollarla yapılan 1243 yılındaki Kösedağ savaşı yenilgisinden sonra dağılma sürecine girdiler. Anadolu seksen yıl kadar Moğolların denetiminde kaldı. Moğolların taht kavgalarından sonra, Anadolu’da tekrar beylikler dönemi başladı. Çemişgezek bölgesine önce Karakoyunlular, sonra Akkoyunlular sahip oldu. 16. Yüzyılın başında doğu Anadolu, Akkoyunların yerine geçen Şah İsmail liderliğindeki Safeviler devletinin denetimine geçti. Ancak bu durum fazla sürmedi, 1514’de Safevileri Çaldıran savaşında yenen Yavuz Sultan Selim, Çemişgezek bölgesi dahil tüm doğu Anadolu’yu Osmanlı topraklarına kattı.

OSMANLI DEVLETİ DÖNEMİ

Tekrar köyümüze dönecek olursak, Çulpara köyü ile ilgili ilk kayıtlara bölge Osmanlı devletinin denetimine geçtikten sonra, 1520 ile 1576 yıllarını kapsayan 26 numaralı “DEFTER-İ MUFASSAL-I LİVA-İ AMASYA CİLDÜ’L EVVEL” adlı tahrir (kayıt-sayım) defterinde rastlamaktayız. İlgili defterde Çulpara köyü, Amasya sancağının Geldiklan Abad (Zara-Doğantepe) nahiyesinin bir köyü olarak yer almaktadır. İsmi “Çul Pare” olarak belirtilen köyün ödeyeceği vergi ise, altı yüz akçe olarak belirtilmiştir. Bu defterde yer alan köylerdeki vergi mükelleflerinin isimleri belirtilmesine rağmen, Çulpare’dekilerin isimlerinin defterde yer almadığı görülmektedir. Bu da Çulpare’nin henüz yerleşik bir köy değil, bir mezra olduğunu göstermektedir. Zira altı yüz akçe verginin mezrayı kullanma bedeli olduğu tahmin edilmektedir. Aynı eserde toprakları bugün köylülerimiz tarafından işletilen Doğan Köy de bulunmaktadır. Defterde, köyde Otuz iki erkek nüfusun yaşadığı, önceki sahiplerinin buradan ayrıldıkları, köy arazisinin ise çiftçilik yapan Birüniyan (Dışarıcıyan) aşiretine bağlı Pirinçiyan obası ile koyun ve keçi yetiştiren konar-göçer İnallu aşiretine bağlı “Cemaat-ı Etrakiye” (Türkler Cemaati) mensupları tarafından kullanıldığı ifade edilmektedir. Pirinçiyan ve Cemaat-ı Etrakiye’nin bu araziler karşılığında devlete 3.200 akçe vergi ödeyeceği de belirtilmektedir. Çulpare köyüne ait verginin de merayı kullanan Cemat-i Etrakiye’ye ait olduğunu tahmin etmekteyiz. Zira her iki köyün toprakları iç içe bulunuyordu. Burada İnallu aşiretine değinmek gerekecektir. İnallu aşireti, bölgemize yerleşen “Ulu Yörük” kabilesini meydana getiren aşiretlerden biriydi. Aşiretin yerleştiği alan bugünkü Göynücek, Mecitözü, Ortaköy ve Alaca ilçesinin topraklarını kapsıyordu. Aşiretin ismi İran’da Büyük Selçuklu devletini kuran Tuğrul Beyin kardeşi olan İbrahim Yinal’dan geliyordu. 1055-1060 yılları arasında İran ve Irak coğrafyasında iki kardeş arasında iktidar mücadelesi yaşanmış, İbrahim Yinal yenilmiş, aşireti de Halep bölgesine kadar çekilmişti. İki kardeş arasında ayrıca mezhep konusunda da ayrılıklar bulunuyordu. Tuğrul Bey Bağdat’daki “Sünni” Abbasi halifesinin yanında yer alırken, İbrahim Yinal Kahire’deki Şii-İsmaili Fatimi (Alevi) halifesini desteklemişti. Yani, Doğan Köy arazisini işletenler büyük ihtimalle aleviydi.

Sözlü gelenekten aktarılan bilgilere göre, Doğan Köyün arazisini ekip-biçen Pirinçiyan cemaati 19. Yüzyılın ikinci yarısında (Takriben 1880-1890) Kale Boğazı ve yakın köylere göç ettiler. Arazilerini ise, “Mılla Dede”nin oğlu Hasan Dede’ye (Rıza Dedenin babası) sattılar. Yine sözlü gelenekten gelen bilgilere göre, Amasya Mufassal (vergi kayıt) defterinde (1530-1576) “Çul Pare” ve Doğan köy meralarını kullanan İnallu aşiretinden Cemaat-ı Etrakiye (Türkler cemaati) mensuplarının bugün “Kaya” ve “Topal” soyadları ile tanınan ailelerin dedeleri olduğu tahmin edilmektedir.

1830-1844 NÜFUS DEFTERLERİ

İnanç yönünden Hacı Bektaş Veli dergahına beş yüz yıl bağlı olan Yeniçeri ordusunun, Padişah II. Mahmut tarafından 1826 yılında kaldırılmasından sonra, yeni orduya asker almak için 1830 yılında nüfus sayımına başlandı. Köyümüzle ilgili en geniş bilgilere de bu sayımda rastlamaktayız. Amasya sancağının Mecitözü nahiyesine bağlı olan Çul Para köyü, Milli aşiretine mensup Hasan odabaşı obasının kışlağı olarak yer almaktadır. Köyün Kışlak olarak belirtilmesi daha henüz yerleşik düzene geçilmediğini göstermektedir. Zira yine sözlü gelenekten gelen bilgilere göre, yirminci yüzyılın başlarına kadar Çul Para köyünü kışlak olarak kullanan Hasan Odabaşı obası, yaz aylarında hayvanlarını otlatmak için Tokat ili sınırları içinde kalan “Dumanlı” yaylasına göç ediyordu. 

Köyümüze ait nüfus bilgilerine ise, Dr. Sabit Genç hocamızın bir makalesinde ulaştık. Kendisine bu araştırmalarından dolayı tekrar teşekkür ediyoruz. Amasya Sosyal Bilimler Lisesinde görev yapan Dr. Sabit Genç hocamızın Sosyal Bilimler Dergisinde yayınlanan 1830-1844 nüfus sayımlarına dayanarak hazırladığı “19. Yüzyılda Aşiretlerin İskanı ve Ortaya Çıkan Sorunlar: Mecidözü Aşiretler örneği” isimli makalesine göre, köyümüz Milli aşiretinden "Hasan Odabaşı" obası tarafından kışlak olarak kullanılmaktadır. Hasan Odabaşı obasında, 1830-1831 sayımında 157 erkek nüfus bulunmaktadır. 1838-1839 sayımında 50 hanede 137, 1843-1844 sayımında 47 hanede 136 erkek nüfus yaşamaktadır. Bu sayılara bir o kadar da kadın nüfus eklenmelidir. Zira sayımlarda sadece erkek nüfus sayılıyordu. Aynı makalede, Hasan Odabaşı obasına mensup aileler Cilalı oğlu (Şıh Oğlu) kışlağında 1830-1831 sayımında 121, 1838-1839’da 115, 1843-1844 sayımında ise, 125 erkek nüfus bulunmaktadır. Koyuncu kışlağında (Koyuncu köyü) ise, 1830-1831 sayımında aynı obadan 40, 1838-1839’ da 20, 1843-1844 sayımında 7 hanede 21 erkek nüfus yaşamaktadır. Bu verilerden de görüleceği gibi, üç köyün de akraba ailelerden oluştuğu anlaşılmaktadır. Aynı makalede, Milli aşiretine mensup Yazıcı oğlu obasının Gafarlı, Kellik-Gellik, Şarklı, Baş Ermeni (Baş Pınar), Çayan ve Eymirli-Imırli köylerini kışlak olarak kullandığı belirtilmektedir. Hasan Bey obasının Badan (Yeşilova), Karagözoğlu ve Kuyucak köyünü, Kalecikli obasının Kavakalan, Büyük Kışla köyünü, Süleyman Ağa obasının Cevizli köyünü, Tencirli obasının da yine Gafarlı köyünü kışlak olarak kullandığı belirtilmektedir. Hane ve nüfuslar incelendiğinde, nüfus sayısında düşüş olduğu görülmektedir. Bunun nedenleri arasında başka yerlere göç etme, vergiden ve askere gitmekten kaçınmak olduğu tahmin edilmektedir.

1838-1839 yılında yapılan nüfus sayımında Çulpara kışlağında 50 hanede 137 erkek nüfusun yaşadığını belirtmiştik. Bu sayımlarda aileler lakapları ile kayıt edilmişlerdir. Bu lakaplar incelendiğinde ailelerin bugünkü soyadlarını buradan aldıkları görülecektir. Kayıtlarda yer alan aileler ve lakaplar şöyle:

Baş oğlu Halil bin Ali (Ali oğlu Halil), Köse oğlu İbrahim bin Ali, Tohurcan oğlu Mehmet bin Kethuda, Tohurcan oğlu Kara İmam Mehmet bin Ali, Göcek İsmail oğlu Hüseyin Bin İsmail, Baş oğlu Mustafa bin İbrahim, Melek Mustafa oğlu Hüseyin bin Ali, Solak oğlu Ali Böz bin Hasan, Deli Musa oğlu Yusuf bin Hüseyin, Akbıyık oğlu Ali bin Ali, Nevruz oğlu Hasan bin Mehmet, Şip Dudak oğlu Mehmet bin İbrahim, Gavur oğlu İbrahim bin Ali, Mender oğlu yetim Ahmet bin Ali, Kara Arslan oğlu Yusuf bin Hacu, Mehmet bin deli Kethuda, Solak oğlu İsmail bin Hüseyin, İlyas oğlu Halil bin Ali, Solak oğlu Hasan bin Ali, Safran oğlu Hasan bin Mustafa, Hüseyin bin Topal Hasan, Miri oğlu Mehmet bin Mustafa, Kara Çavuş oğlu Çavuş Bektaş bin Mehmet, Evek oğlu Ahmet bin Mustafa, Kara Savaş oğlu Ali bin Ali, Kamber oğlu İsmail bin Osman, Zeynep oğlu Musa bin Hasan, Kuyucaklı oğlu Yusuf bin Ali, Ali bin deli Doğan, Çolak İsmail oğlu Hüseyin bin Mustafa, Hatun oğlu Hüseyin bin deli Boşnak oğlu Mehmet, Civelek oğlu Hasan bin Hüseyin, Kır oğlu Ali bin Mehmet, Kebir oğlu Zülfü bin Osman, Topal oğlu Hüseyin bin Cafer, Boz oğlu Ali bin Boz Bektaş, Reçko oğlu Bektaş bin Halil.

ÇEMİŞGEZEK SANCAĞI

Diyarbakır eyaletinin bir sancağı olan Çemişgezek, Osmanlı devletinin topraklarına Safevi devleti hükümdarı Şah İsmail ile Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim arasında 1514’de yapılan Çaldıran savaşından sonra katılmıştı. Sözlü gelenekten gelen bilgilere göre, Milli aşiretine bağlı Hasan Odabaşı obası Amasya’ya, Çemişgezek sancağından gelmişti. Araştırmalarımız sonunda, Hasan Odabaşı obasının kayıtlarına, Fırat Üniversitesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Enver Çakar’ın “KEBAN KÖYLERİNİN DEMOGRAFİK YAPISI” adlı eserinde ulaştık. Fırat Üniversitesi Harput Araştırmalar Dergisi Cilt 6, Sayı 12, Sayfa, 10,17,18,19 ve 27’de yer alan bilgilere göre, Hasan Odabaşı Obasının batıya göç etmeyen diğer üyelerinin Çemişgezek sancağına bağlı Kirnir-Girnir, yöredeki adıyla Kırnıran nahiyesinin bir köyü olan “Mişellü Sufla (Aşağı Mişellü) köyünde yaşamaya devam ettikleri görülmektedir. Sayın Enver Çakar’ın Aşağı ve Yukarı Mişellü köyleri hakkında verdiği bilgileri aynen aktarıyoruz:

 “MİŞELLÜ SUFLA KÖYÜ (Aşağı Mişelli): 19. Yüzyılın ilk yarısında Çemişgezek kazasının Kirnir nahiyesine bağlı bir köy olup, HARABE, BOSTAN ve KARKİD adlı üç mezrası vardı. 1835 yılında mezralarıyla birlikte, köyün toplam Müslüman hane sayısı 47, erkek nüfusu ise, 151 (tahminen 302 kadın ve erkek) idi. Bunlardan 33 hane ve 110 erkek (tahminen 230 kadın ve erkek) nüfus Mişellü Sufla’da, 8 hane ve 25 nüfus Karkid’de, 4 hane ve 12 nüfus Bostan’da, 2 hane ve 4 nüfus ise, Harabe mezrasında bulunuyordu. Yine Harabe mezrasında oturan Akuşaklı 9 hane de deftere sonradan ilave edilmiştir. Köyün ihtiyarı Hüseyin oğlu Mustafa’ydı. Öte taraftan, Karkid mezrasında Rum milletinden olan 2 hane ile bu hanelerde oturan 4 erkek nüfusun varlığı da tespit edilmektedir. Kardeş olan bu hane sahipleri, öyle anlaşılıyor ki, madencilik yapmak amacıyla Keban’a gelmiş, fakat sonra Karkid’e yerleşerek tarımla meşgul olmuşlardır. Çünkü bu coğrafyada yerli Rum nüfus bulunmamaktaydı. Aşağı Mişelli köyü, Keban Baraj Gölünün altında kaldığı için bugün mevcut değildir. Bu sebeple, mezrası olan Karkid köy statüsü kazanmıştır. Ve BÜKÜMLÜ yeni adıyla bilinmektedir.”

“1835 yılında Aşağı Mişelli’de yaşayan ailelerden biri YOĞURT BABA ailesidir. Yoğurt Babanın Molla Hüseyin ve Mehmed adlı iki oğlu vardı. Molla Hüseyin’in yaşları 7 ila 1 arasında değişen 3 oğlu, Mehmed’in de yaşları 8 ile 3 arasında değişen 4 oğlu vardı. Yine bu köyde dikkat çeken bir başka sülale de ODABAŞI OĞULLARI’dır. Bunlardan Yusuf Kahya’nın 3 hane ve bu hanelerde oturan 5 erkek nüfusu, Ali’nin de 3 hane ve 10 erkek nüfusu vardı. Karkid mezrasında da MİŞELLİ OĞLU, UMUR OĞLU VE KARKİD OĞLU haneleri dikkat çekmektedir. Bunlardan Mişelli oğlu sülalesinin 3 hane ve 11 erkek nüfus, Umuroğlu’nun 2 hane ve 6 erkek nüfusu, Karkid oğlu ailesinin de bir hane ve 3 erkek nüfusu bulunmaktaydı.”

 “1840 yılında ise, Mişelli Sufla köyü 42 hane ve 130 erkek (tahminen 260 kadın ve erkek) nüfusa sahipti. Bundan başka, Harabe mezrasının 2 hane ve 5 erkek nüfusu, Karkid mezrasının 7 hane ve 21 erkek nüfusu, Bostan mezrasının da 4 hane ve 10 erkek nüfusu bulunmaktaydı. Karkid ve Bostan mezralarındaki gayri Müslim nüfusu ise, 4 hane ve 8 erkek (tahminen 16 kadın ve erkek) nüfustan ibaretti.”

“MİŞELLİ ULYA KÖYÜ (Yukarı Mişelli): Bugün TAŞKESEN adını taşımaktadır. 19.Yüzyılın ilk yarısında Çemişgezek kazasının Kirnir nahiyesine bağlı bir köydü. 1835 yılında bu köyün 66 hane ve 218 erkek (tahminen 436 kadın ve erkek) Müslüman nüfusu vardı. Köyün ihtiyarı Güdük oğlu Karaca Mehmed, imamı da Monla İsmail idi. Köyün kalabalık ailelerinden olan Norik oğlu ailesinin 3 hane ve 14 erkek nüfus, Fatmalı oğlu ailesinin 3 hane ve 11 erkek nüfus, KÖSE MEHMED OĞLU ailesinin de 3 hane ve 9 erkek nüfusları vardı. Ayrıca bir hane de Parçikanlı Aşiretindendi. Bu tarihte köyün Çakıl Pare ve Mandare adlı iki mezrası da vardı. Bu mezraların her ikisinde de birer hane ve üçer erkek gayrı Müslim nüfus bulunmaktaydı. Rum taifesinden olan bu gayri Müslimler, Keban’daki maden ocaklarında çalışmak üzere gelen, fakat sonradan bu mezralara yerleşerek çiftçilik yapmaya başlayan ailelerdi.”

 “1840 yılında ise, Mişellü Ulya Köyü’nün 65 hane ve 195 erkek (tahminen 390 kadın ve erkek) Müslüman nüfusu vardı. Köyün birinci muhtarı Meydan oğlu Monla İsmail, ikinci muhtarı da Kaçar oğlu Kaçar idi. Gayri Müslim nüfusu ise, 1 hane ve dört erkekten ibaretti. Bu köyden toplam 9 kişi çalışmak maksadıyla Adana’ya, 2 kişi de İstanbul ve Erzurum’a gitmişlerdi. Adana’ya gidenler daha ziyade tarım işinde çalışıyorlardı. (Sayfa 17, 18,19)

Aynı makalede, Mişelli Köyünde oturanların etnik kimliği hakkında da bilgiler verilmektedir. Derginin 10. sayfasında şöyle denilmektedir:

“Öte yandan, Mişelli ve Çendikan köylerinin de aşiret yerleşmeleri olduğu söylenebilir. Çünkü, 1518 tarihli Çemişgezek Tahrir (kayıt) Defterinde Keban nahiyesi köylerinden olan Mişelli’den Ekrad (Kürt) cemaat yerleşimesi olarak bahsedilmektedir ki, bu cemaatin 24 hane (evli) ve 10 mücerred ( Bekar) yetişkin erkek nüfusu vardı. 1541 yılında ise, Mişelli’yi 30 hane ve 14 mücerred yetişkin erkek nüfuslu bir köy olarak görmekteyiz. Mişelli adlı bir başka köy de Arapgir’de bulunmakta ve bugün GÖZELİ adıyla bilinmektedir. Hem coğrafi yakınlık hem de isim benzerliği bunların da Keban’daki Mişelli köyleriyle akraba olduğunu göstermektedir."

Mişellü ve Çendikan köylerinin her ne kadar Ekrad (Kürd) yerleşmesi olduğu yukarıda belirtilse de daha sonra aynı bölgeye Türkmen aşiretlerinin de iskan edildiği görülmektedir. Cevdet Türkay'ın Osmanlı İmparatorluğu'nda aşiretler ve cemaatler eserinde, Keban bölgesine Türkmen Kaçarlar aşireti ile Ekrad (Kürd) Parçikanlı cemaatine mensup ailelerin de iskan edildiği yer almaktadır. (Sayfa,195, 383) Yukarı Mişelli köyündeki 2. muhtarın Kaçaroğlu Kaçar olması ve aynı köyde Parçikanlı cemaatinden bir hanenin bulunması, Cevdet Türkay'ın verdiği bilgilerle çakışmaktadır. Bu bilgiler de aynı köyde hem Türkmen hem de Ekrad (Kürd) kökenlilerin birlikte yaşadıklarını göstermektedir. 

MİŞELLİ KÖYÜNDEKİ OBALARIN KIŞLAKLARI NERESİYDİ?

Osmanlıcadan günümüz Türkçesine Mişelli olarak çevrilen yerleşim yerini bazı araştırmacılar “Meşeli” köyü olarak okumuşlardır. Bizce de doğru olanın bu şekilde olması gerekir. Zira, Osmanlıca sözcük ve kelimeler değişime uğrayarak bugün konuşmakta olduğumuz dile uygun hale gelmişlerdir. Tahminimize göre, köyün bulunduğu bölgede meşe ağaçlarının yoğun bulunmasından dolayı bu isimlendirme yapılmıştır. Son edindiğimiz bilgiler de bunu doğrulamaktadır. Bölgeden aldığımız bilgilere göre Taşkesen (Yukarı Mişelli) köyü civarinda bugün bile meşe ağaçlarının olduğu öğrenilmiştir. Aşiretlerin yaylak ve kışlaklara doğadan kaynaklanan isimler vermesi, yaygın olarak kullanılan bir adlandırmaydı. Örneğin; Kara Pınar, Mağaracık, Derecik, Tepecik, Kaya Dibi gibi.

Meşeli köyü de konar-göçer olarak yaşayan Dulkadirli ve Halepli aşiretlerin yaylaklarından biriydi. Halep eyaletinin 1516 yılında, Dulkadirli Beyliğinin de 1522 yılında Osmanlı topraklarına katılmasından sonra bu bölgelerdeki aşiret yapılanmaları dağılmış, yeni örgütlenmeler içine girmişlerdi. Osmanlı yönetimi de dağılan bu aşiretleri ve obaları bölgede en büyük ve en güçlü olanlara bağlayarak hem denetim altına almayı hem de vergilerini almayı amaçlamıştı. Bu oba ve cemaatlerin Milli aşiretine bağlanmasının nedeni de buydu. Zira Çemişgezek bölgesi Milli aşiretinin yaylaklarından biriydi. Gerek Meşeli köyündeki gerek Amasya’ya iskan edilen obaların geçmişine baktığımızda, bu aşiretlerin Dulkadirli Beyliğinin hakimiyeti altında olan Maraş-Adana, Kayseri-Sivas-Bozok (Yozgat-Çorum-kısmen Amasya’nın güneyi) ile Halep eyaleti sınırları içinde yer alan Antep-Malatya-Urfa bölgesinde yaşadıkları görülmektedir. Sayın Enver Çakar’ın makalesinde yer alan Aşağı ve yukarı Mişelli köyünde yaşayanların aile adlarına bakıldığında aşiret isimleri olduğu anlaşılmaktadır. Bu ailelerin bağlı oldukları aşiretler hakkında edindiğimiz bilgiler şöyle:

“KAÇARLU YÖRÜKANI: Hamid, Beğşehri, Karahisarı Sahip, Aydın, Saruhan, Rakka, Ankara, Teke, İçel, Alanya, Kütahya, Akşehir, Söke, Boğazlıyan kazası (Bozok sancağı), ÇARŞANCAK (Mazgirt-TUNCELİ) kazası (Diyarbakır Eyaleti), KEBAN kazası (Harput Eyaleti), Kuruçay kazası (Erzurum sancağı), Kütahya, Kafkasya, Gürcüstan, Birgi kazasına (Aydın sancağı) iskan edilmişlerdir. Kaçarlu yörükanı, Türkman taifesinden olup, Musacalu (Musa Hacılı) aşiretindendir.” (Cevdet Türkay, Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, Sayfa, 383, İşaret yayınları, 3. Baskı, 2012)

Kaçarlı, Kaçaroğlu cemaatinin daha önce bağlı olduğu Musacalı cemaatine ait bilgilere ise, Selçuk Üniversitesi öğretim üyelerinden Dr. İbrahim Solak’ın “XV1. YÜZ YILDA MARAŞ VE ÇEVRESİNDE DULKADİRLİ TÜRKMENLERİ” adlı makalesinde ulaştık. İlgili makalede Musacalı-(Musa Hacılı) cemaatinin Dulkadirli Beyliğini meydana getiren yirmi sekiz taifenin uçü içinde yer almaktadır. 1580 yılında Küşne kabilesi içinde 64 hanesi bulunan Musacalı aşiretinin kışlak olarak Rumkale’yi (Halfeti-Urfa) kullandıkları yer almaktadır. Musa Hacılı aşireti Dulkadirli Beyliğini meydana getiren ayrıca iki kabile içinde daha yer almaktadır. Ağca Koyunlu aşiretine bağlı olan kolda 1526 yılında 149 hane bulunurken, 1580 yılında bunun 50 haneye indiği görülmektedir. Musa Hacılı aşiretinin üçüncü kolu ise, Döngelli kabilesi içinde bulunmaktadır. 1526 yılında 54 hane görünen cemaat, 1580 sayımlarında yer almamaktadır. Bu da onların başka yerlere göç ettiğini göstermektedir. 

Yaptığımız son araştırmalardan elde ettiğimiz bilgilere göre, Maraş'tan ayrılan Musacalu aşiretine bağlı obaların Yeni il Türkmenleri arasında oldukları görünmektedir. 1583 yılındaki kayıtlarda, Musacalı aşireti ve bağlı obaların YELLÜCE (KANGAL) mezrasında Durmuş Kethuda (Kahya) yönetiminde 55 evli 74 bekar, Abdül Feyyaz Kethuda idaresinde 149 evli 124 bekar, Kasım Kethuda yönetiminde 68 evli 65 bekar, Durak Kethuda yönetiminde 75 evli 63 bekar, Gülabi Kethuda yönetiminde 19 evli 4 bekar erkek nüfusları bulunmaktadır. (İlhan Şahin, Yeni il Türkmenleri, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1980) Bu bilgiler Musacalu aşiretinin Çemişgezek sancağındaki Mişelli köyüne 1691 yılındaki Rakka iskanından sonra gittiğini göstermektedir. Mişelli köyünün kayıtlarda aşağı ve yukarı Mişelli olarak yer alması ve her iki köye ait mezralarda çok sayıda hanenin bulunması, konar-göçerlerin buraya Rakka’daki sürgünden kaçarak yerleştiğini doğrulamaktadır. Zira Osmanlı kayıtlarında iskan edilen aşiretlerin Rakka'nın çöl iklimine ve Arap aşiretlerinin saldırılarına dayanamayarak tekrar Anadolu'ya firar ettikleri sık sık belirtilmektedir.

Osmanlı arşiv uzmanı Cevdet Türkay'ın Aşiretler, Oymaklar ve Cemaatler eserinde, Musacalı aşiretinin Caberli, Tanburacalı, Oşili, İncili, Kaçaroğlu, Çilli ve Hacı Fakılı obalarından meydana geldiği, 1733 yılındaki kayıtlarda, aşiretin ve bağlı obaların daha önce iskan edildikleri Rakka'dan yedi yüz hane olarak firar ettikleri ve Anadolu'ya dağıldıkları belirtilmektedir. (Sayfa, 507) Cevdet Türkay’ın Musacalı aşireti hakkında verdiği bilgiler Aşağı ve Yukarı Mişelli köyündeki kayıtlarla çakışmaktadır. Yani bu aşiretlerin Rakka iskanından firar ettikten sonra Çemişgezek sancağına geldikleri anlaşılmaktadır.

Prof. Dr. Faruk Sümer ise, OĞUZLAR-TÜRKMENLER adlı eserinde Kaçarların Şam Bayadı boyundan olduğunu, Yıva, Ağcalı, Ağca Koyunlu aşiretlerinden meydana geldiğini, Bozok bölgesini (Yozgat-Çorum- Amasya'nın güneyi) yaylak olarak kullandıklarını, büyük bir kısmının Şah İsmail'in çağrısı üzerine Safevilere katıldığını belirtmektedir.  Aynı eserde, Kaçarların Aşağı Başlar, Yukarı Başlar olarak ikiye ayrıldığını ifade eden Faruk Sümer Hoca, Safevilere katılan Kaçarların 1779-1925 yılları arasında İran'da Kaçarlar hanedanını kurduklarını ifade etmektedir. Buradaki Aşağı Başlar-Yukarı Başlar dikkatimizi çekti. Bu da Köyümüzdeki "Başoğlu" ailelerinin isimlerini buradan almış olabileceklerini aklımıza getirmektedir. Yine aynı şekilde, 1830 sayımında Kayıtları Çemişgezek sancağında bulunan Kaçarların Bozok-Maraş bölgesinden (Dulkadirli bölgesinden) gidenler olduğunu teyit etmektedir. Zira, Çemişgezek bölgesi Osmanlı devletine katılmadan önce Safevilerin hakimiyetinde olan bir bölgeydi. 

Kaçarlarla ilgili diğer bir bilgi ise, 1530 tarihli Diyarbakir eyalet defterinde Çemisgezek sancagina bağlı Ribat (Çiçekli-Tunceli) nahiyesinin Kacar (Kaçar) ismini taşıyan bir köyün bulunmasıdır. Kaçarlar aşiretinin Keban, Ribat ve Kuruçay-Erzincan'daki kayıtlarda yer alması bu bölgede yoğun olarak yaşadıklarını göstermektedir.

TENCİRLİ obasının ismi ise, Tecirli-Tacirli’den gelmektedir. Aşiretin 1530 tarihli 387 Nolu Anadolu Rum eyaleti defterinde asağı Tercan nahiyesinde Tecer ismini tasiyan bir koyü bulunmaktadir. Tecirli Halk diline Tencirli olarak geçmiştir. Türkçe de sesli harflerle C-Ç harfleri yan yana geldiğinde araya N harfi girer. Örneğin Genç gibi. Tencirli obası da Dulkadirli Beyliğini meydana getiren kabilelerden biriydi. Dr. İbrahim Solak’ın verdiği bilgiye göre, Tacirli cemaati,1526 yılında Anamaslu kabilesi içinde 13 hane, 1581 yılında Beşanlu (Dokuzlu Kabilesi) kabilesi içinde 54 hane, 1580 yılında Küşne taifesi içinde 115 hane, 1526 yılında Tacirli kabilesi içinde 180 hane olarak yer almaktadır. Kışlakları, Nurhak-Maraş, Misis (Yüreğir), Ayas (Yumurtalık)-Adana nahiyeleriydi.

Son yaptığımız araştırmalardan elde ettiğimiz bilgilere göre ise, Tacirli cemaatinin bir obasının 1583 yılında Yeni il kazası (Divriği-Kangal-Şarkışla bölgesi) Türkmenlerini meydana getiren Musacalu aşiretine bağlı bir oymak olduğu görülmektedir. Tahminimize göre obanın ismi Yeni-İl bölgesinde yer alan "TECER" dağından gelmektedir. İlhan Şahin'in (Prof. Dr.) 1980 yılında Osmanlı arşivlerine dayanarak yazdığı doktora tezindeki bilgilere göre, Tacirli obasının YENİ-İL kazasında, 1583 yılında bir duacı, 21 bekar, 32 evli erkek nüfusu bulunuyordu. (Sayfa, 231)

Köselü-Köseoğlu obası da yine aynı şekilde Dulkadirli beyliği kabileleri içinde yer alan bir Türkmen aşiretidir. Dr. İbrahim Solak’ın verdiği bilgilere göre, Köseli obası 1526 yılında Eymir kabilesi içinde 37 hane, Anamaslu-Alamaslu kabilesi içinde 21 hane olarak yer almaktadır. Köseli-Köseoğlu obasının kışlakları ise, Nurhak-Maraş ve Kınık (Osmaniye) nahiyeleriydi.

MEŞELİ CEMAATİ: “Yörükan taifesinden olan Meşeli cemaati, Bozok, Meraş Eyaletleri ve Edirne kazasına (Paşa Sancağı) iskan olmuşlardır.” (C. Türkay, Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiret, Cemaat ve Oymaklar, Sayfa, 498)

Meşeli cemaatinin Maraş ve Bozok eyaletlerinde bulunması, Musacalı-Musa Hacılı aşireti ve ona bağlı olan Kaçaroğlu cemaati arasındaki ilişkiyi anlamamıza yardımcı olacaktır. Zira, Bozok ve Maraş Eyaletleri Dulkadirli Beyliğine aitti. Musacalı aşireti de Dulkadirli beyliğini oluşturan kabilelerdendi. Maraş ve Bozok (Yozgat) Eyaletleri 1522 yılından sonra Osmanlı devletine katılmıştı.

FATMALIOĞLU CEMAATİ: Harpırt (Harput) kazası (Diyarbakır Eyaleti), Eğridir kazasına (Hamid Sancağı) iskan olmuşlardır.” (C. Türkay, aynı adlı eser, Sayfa, 312)

Fatmalıoğlu cemaatinin Harput kazasında olduklarının kayıtlarda yer alması, onların 1642'de Keban’da olduklarını göstermektedir. Zira, o tarihte Keban Harput kazasına bağlı bir nahiyeydi. Harput da Diyarbakır Eyaletinin bir kazasıydı. Bu kayıtlar da Fatmalıoğlu cemaatinin 1835 yılındaki nüfus sayımında Mişelli (Meşeli) köyünde olduklarını doğrulamaktadır. Çemişgezek, Harput bölgesi Dulkadirli aşiretlerinin yaylaklarındandı. Fatmalıoğlu cemaatinin Kaçaroğlu ve Meşeli obaları ile aynı yaylakları paylaşması da bunu göstermektedir.

MİŞELLİ adıyla bir mezra da Arapgir kazasında bulunmaktaydı. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğünün yayınladığı 998 nolu 1530 tarihli Diyarbakır Tahrir Defterinde ve Osmanlı Yer Adları eserde Meşe mezrası Arapgir kazasına bağlı Abad nahiyesi sınırları içinde görünmektedir. Coğrafi olarak bakıldığında birbirine yakın olan bölgenin aynı cemaat ve obalar tarafından yaylak ve kışlak olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Meşe mezrasının bugünkü adı GÖZELİ olup, Arapgir kazasının bir köyüdür. Bu köyün yakınlarında da meşe ağaçları ile kaplı ormanlık bölgeler olduğu öğrenilmiştir. Gözeli köyü Alevi-İslam inancını bugün de devam ettirmektedir.

Mişellü (Meşeli) köyündeki Molla Hüseyin ve Meydan Oğulları Osmanlı kayıtlarında Ekrad- Kürd (Bize göre Zaza olması gerekir)) olarak yer almaktadır. (C. Türkay adı geçen eser, Sayfa, 499, 503)  Fatmalı cemaati ise, elde ettiğimiz son bilgilere göre, Yeni il (Divriği-Kangal) Türkmenleri içinde 1583 yılında 11 bekar, 36 evli erkek nüfusa sahip olduğu görülmektedir. Meşeli cemaati de 1631 tarihli kayıtlarda Yeni il Türkmenleri arasında Musacalı aşiretinin 23 erkek nüfuslu bir obası olarak yer almaktadır. (İlhan Şahin Yeni il Türkmenleri) 

Aşağı Mişelli köyü, Tarihçi-yazar Sevan Nişanyan'ın "Nişanyan Yer Adları" eserinde "Alevi-Türkmen" Yukarı Mişelli köyü ise, "Alevi-Kürt-Zaza" olarak belirtilmektedir. Yazarın Yukarı Mişelli köyü için” Kürt-Zaza” tanımını Yukarı Mişelli köyüne bağlı Çakılpare ve Mandare mezralarında yaşayanlar için kullandığı görüşündeyiz. Aşağı ve Yukarı Mişelli köyünde yaşayan diğer ailelerle ilgili bilgiler ise, kayıtlarda bulunmamaktadır. Tahminimiz yukarıda ismi geçen Türkmen aşiretlerine mensup oldukları şeklindedir. Zira, 1518 yılındaki Tahrir (kayıt) defterlerinde Keban nahiyesi merkezi, Kerkah ve Hidi köyleri “İslam-Etrak-Türk” olarak geçmektedir. (M. Ali Ünal, Çemişgezek sancağında Aşiretler ve Cemaatler adlı makalesi) Yeni edindiğimiz bilgilerden de görüleceği gibi, Türkmen, Kürt ve Zaza kökenli obaların Keban bölgesindeki yaylakları ortak kullandıkları anlaşılmaktadır.

Aşiret ve cemaatlerle ilgili bilgileri özetleyecek olursak, Meşeli, Kaçaroğlu, Tecerli, Fatmalıoğlu, Köseoğlu obalarının Dulkadirli beyliğini oluşturan aşiretlere mensup olduğu görülmektedir. Bu aşiretler kışlak olarak Halfeti (Urfa), Nurhak (Maraş), Misis-Yüreğir (Adana), Ayas- Yumurtalık (Adana), Kınık (Osmaniye)’deki mezralarını, Yaylak olarak ise Çemişgezek, Harput, Bozok, Sivas-Yeni İl’deki (Kangal-Yellüce) mezralarını kullanıyorlardı. Bu aşiretlerin bazı obaları Çemişgezek ve Harput’daki yaylakları Milli aşiretine mensup cemaatlerle birlikte kullanıyordu. Bu nedenle de birbirlerini tanıyorlardı. 1691 yılında padişah fermanı ile Yeni-İl kazasındaki aşiretler de Rakka iskanına tabi tutulmuşlardı. Rakka iskanına-sürgününe Yeni İl'deki aşiretlerle birlikte Milli, Cihanbeyli, Beydilli, Gündeşli aşireti ve çok sayıda cemaat ve oymak da dahil olmuştu. Dolayısıyla söz konusu olan obalar, Milli aşireti ile Rakka iskanında da birlikteydiler. Fakat bu aşiretlerin büyük çoğunluğu daha sonra gerek iklim nedeniyle gerek Arap aşiretlerinin saldırıları nedeniyle tekrar Anadolu’ya firar ettiler. Firar edenlerin bir kısmı doğu ve güney doğu Anadolu’da kalırken, bir kısmı da orta, iç ve batı Anadolu’ya kaçarak o bölgelerde yaşamaya başladılar. Osmanlı devletinin firar eden aşiretleri Rakka’ya geri göndermek için çok çaba harcadığı, ancak başarılı olamadığı kayıtlarda ve yazışmalarda anlaşılmaktadır. (Murat Çelikdemir, Osmanlı Döneminde Aşiretlerin Rakka'ya İskanı, 1690-1840, Doktora tezi, 2001)

Yukarıda verdiğimiz bilgileri teyit etmek açısından bazı aileler hakkında bilgi vermeyi de yararlı bulmaktayız. Örneğin; bugün bir kısmı Koyuncu köyünde ikamet eden Karalıoğlu Ömer ailesi 1830 Çorum sancağı Emlak nahiyesi nüfus sayımında Kertme köyünde Türkmen Alamaslı aşiretine mensup olarak görünmektedir. Yine aynı şekilde, bugün Çulpara köyünde ikamet eden Civcivoğlu ailesi de 1830 nüfus sayımında Kertme köyünde Türkmen Gündeşli aşiretine bağlı Dedesli cemaatine mensup olarak yer almaktadır. Her iki aile de Kertme köyünden Koyuncu ve Çulpara köyüne geldiklerini bilmektedir. Bu bilgiler de Milli aşireti içinde yer alan obaların, Dulkadirli Beyliğini oluşturan aşiretler ile olan ilişkilerinin çok eskilere dayandığını göstermektedir. Zira hem Alamaslı hem de Dedesli aşireti Dulkadirli Beyliğini meydana getiren aşiretlerdendi. Yeni edindiğimiz bilgiler de bunu teyit etmektedir, Son yaptığımız araştırmalara göre, Alamaslı ya da Anamaslu cemaati 1583 yılında yeni İl Kazası Türkmenleri içindeki Musacalı Aşiretinin bir obası olarak görünmektedir. (İlhan Şahin, Yeni İl Kazası Türkmenleri, Doktora tezi, 1980, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi) Bu kayıtlar da yukarıda verdiğimiz bilgileri doğrulamaktadır.

Pro. Dr. Enver Çakar’ın makalesindeki bilgilerden Köyümüze yerleşen Hasan Odabaşı Obasının batıya göç etmeyen diğer mensuplarının Mişelli (Meşeli) köyünde yaşamaya devam ettikleri de görülmektedir. Dolayısıyla sözlü gelenekten gelen bilgiler belge ve kayıtlarla doğrulanmaktadır. Böylece, yıllarca merak edilen sorulardan birinin cevabına ulaşmış oluyorduk.

Aşağı Mişelli ve Yukarı Mişelli köylerine ait bilgileri verdikten sonra, inançlarını da belirtmemizde de yarar görmekteyiz. Aşağı Mişelli, Keban gölü altında kaldığı için bugün böyle bir köy bulunmamaktadır. Ancak sayın Enver Çakar’ın verdiği bilgiye göre, Mişelli köyünün bir mezrası olan Karkid’in yeni adı Bükümlü’dür. Keban ilçesine bağlı olan Bükümlü "Sünnü köyü” olarak bilinmektedir. (Son edindiğimiz bilgilere göre, köyleri su altında kalan Aşağı Mişelli sakinlerinin Alevi İslam inancına sahip oldukları, arazilerinin istimlak bedellerini aldıktan sonra Keban, Elazığ ve batı illerindeki büyük şehirlere göç ettikleri şeklindedir.) Yukarı Mişelli köyünün yeni adı ise, Taşkesen’dir. Bu köy de yine Keban ilçesine bağlı olup “Alevi köyü” olarak tanınmaktadır.

Burada şu soruyu sorabiliriz; Milli aşiretine mensup olan Hasan odabaşı obasının alevi olmasını nasıl açıklayacağız? Zira, Milli aşireti doğu ve güney doğu Anadolu’nun en büyük aşiretlerden biriydi. Çemişgezek, Diyarbakır, Mardin, Urfa, Halep eyaletini kapsayan geniş bir alana yayılmıştı. Aşiretin içinde etnik olarak farklı kabileler olduğu gibi, farklı inançtan olan aşiret ve cemaatler de bulunuyordu. Aşiretler, Arap, Kürt, Türk gibi etnik kökenlilerden oluştuğu gibi, Alevi, Sünni, Hanefi, Şafi, Ezidi inançtan olan cemaatleri de içinde barındırıyordu. Aleviliği benimseyen Hasan Odabaşı obasının ayrıca, neden İmam Rıza ocağına bağlı olduğunu da ileriki bölümde anlatacağız.

HALEP EYALETİ

Milli aşiretine bağlı obaların bölgemize Çemişgezek sancağından geldiğini yukarıda açıklamıştık. Peki, Çemişgezek bölgesine ne zaman ve nasıl geldiler? Osmanlı kayıtlarında Milli aşiretinin Badıllı aşiretine, Badıllı aşiretinin de Merdisi- Mirdisi aşiretine bağlı olduğu belirtiliyordu. Merdisi ismi dikkatimizi çekmişti. O halde, önce Merdisi aşiretini ele alalım. Aşiretin Merdisi ismi, 11. ve 12. yüzyılda Halep emirleri Mirdas oğullarından geliyordu. O tarihte Halep eyaleti, başkenti Kahirede olan Şii-İsmaili Fatimi devletinin egemenliği altındaydı. Eyaletin yönetiminde ise, Arap kökenli Beni Kilab aşiretinden Mirdas oğulları bulunuyordu. Halep eyaleti Antakya’dan Urfa’ya kadar uzanan bir coğrafyayı kapsıyordu. Örneğin; Antep, Maraş, Malatya, Adıyaman ve Urfa şehirleri Halep eyaletinin ilçeleriydi. Bu bölge aynı zamanda Bizans İmparatorluğu’nun (Doğu Roma) sınırlarında bulunuyordu. Bu nedenle, bölgedeki Bizans ordularıyla sürekli çatışma halinde idiler. Selçuklu Sultanı Alp Arslan’ın Bizans ordusunu 1071 yılında Malazgirt meydan savaşında yendiğini yukarıda belirtmiştik. Bu savaştan sonra Türkmenler ve onlarla ittifak yapan Kürtler ve diğer Fars kökenli aşiretler (Tacikli, Deylemli, Mazenderanlı, Lekvanik gibi) hem doğudan hem de güneyden Anadolu’ya girmeye başladılar. Bu yeni gelen göçmenlerle baş edemeyeceğini anlayan Mirdas oğulları, bunlara sınır hattında yerleşmeleri için izin verdi. Mirdas oğulları yeni gelenleri kontrol altında tutmak için bir aşiret beyine yetki vererek, bütün aşiretleri denetim altına almaya çalıştı. En üstte Merdisi aşiretinin başkanı bulunuyordu. Onun altında Badıllı, Karkın, Adamanlu, Abdülheyoğlu, Modanlu, Cimikanlı, Tarikanlı-Türkanlı, Osmanlı-Çanakçı aşiretlerinin yöneticileri yer alıyordu. Bu aşiretlere de ayrıca bağlı cemaatler vardı. Konumuz Badıllı aşiretine bağlı olan Milli aşireti olduğu için onun üzerinden gidelim. Milli aşiretine bağlı bazı cemaatler şunlardı:

 -Akkeçili, Yazıklı, Cemaleddinli, Bahaddinli, Milli Göçer Ekrad cemaati, Büyük Milli, Küçük Milli, Milli Türkmanı, Bamranlı, Bendanlı, Bendikanlı, Delikanlı, Hasenanlı, Hindili, Kaskanlı, Kethudalı Kızığı, Kucur Afşarı, Mamavi Kehlor, Mameki, Dudukan, Sühürkanlı, Urusatlı, Çelikanlı, Baruki, Kulukanlı, Baturkanlı.

Bu cemaatlerin etnik kökenini incelediğimizde, Arap, Türk, Fars ve Kürt kökenli olduklarını Osmanlı belgelerinde tespit edebilmekteyiz. Ancak, cemaatlerin oluşumu etnik olmaktan ziyade paylaştıkları yaylak ve kışlaklar nedeniyle iç içe geçebiliyordu. Yani, aynı aşiret içinde hem Türk hem Fars hem Kürt hem de Arap kavmine mensup aileler buluna biliniyordu. Genellikle Müslüman-Ümmet kimliği esas alındığı için, etnik kimliğe bakılmıyordu.

Yukarıdaki bölümlerde Halep bölgesine gelen yeni göçmenlerin Halep emiri tarafından Bizans sınır hattına yerleştiklerini belirtmiştik. Bu göçerlere, 1220 yılından sonra Moğol istilasına uğrayan Horasan, İran ve Irak’tan gelen aşiretler de ilave edildi. Onların da ilk yerleştikleri yer Halep bölgesiydi. Milli aşiret mensuplarının bugün bile yoğun olarak yaşadıkları bölgelere baktığımızda bu sınır hattını görebiliriz. Örneğin, Gaziantep, Malatya, Adıyaman, Mardin, Diyarbakır illerinde çok sayıda Milli aşireti mensubu yaşamaktadır. Milli aşiretine bağlı Arap aşiretler ise, genel olarak Suriye topraklarında kaldılar.  Milli aşiretine mensup çok sayıda aile bugün hala Deyrizor ve Rakka vilayetlerinde yaşamaya devam etmektedirler. Arap kökenlilerin dışında kalan cemaatlerin Anadolu’nun iç kısımlarına yerleşmeleri ise, 16. Ve 18. yüzyılda olmuştur. 1530 tarihli, 397 Numaralı Halep Eyaleti defterinde ve 998 Nolu Diyarbakır Eyalet defterinde Milli aşiretine bağlı çok sayıda cemaatin bilgileri yer almaktadır. Çemişgezek’e gelen Milli aşireti mensupları da yine Halep bölgesinden buraya gelmişlerdi. Bu aşiretler konar-göçer hayatı yaşadıkları için kış aylarını yine Halep bölgesinde geçirmeye devam ediyorlardı.

MİLLİ AŞİRETİNİN ALEVİ OLMASI

Milli aşiretinin büyük çoğunluğu Ehli-Sünnet mezheplerinden Şafii, Hanefi mezhebine mensuptu. Aleviliği benimseyenler daha çok Çemişgezek sancağına yerleşenler olmuştu. Bunun nedeni de bölgede çok sayıda alevi ocakların olmasından kaynaklanıyordu. Örneğin, Hasan Odabaşı obasını ele alalım. Hasan Odabaşı obasının yaşadığı Mişelli (Meşeli) köyünün mezraları olan Bükümlü ve Taşkesen Köyleri bugün Elazığ’ın Keban ilçesine bağlıdır. Taşkesen köyü alevi İslam anlayışını bugün de devam ettirmektedir. Milli aşiretinin bu obalarıyla komşu olan iki köy bulunuyordu. Bunlardan birisi Sün Kürt, diğeri de Sün Türk köyüydü. Bu iki köyde de Seyyid ailelerinin zaviyeleri vardı ve din hizmeti veriyorlardı. Seyyid ailelerinden bir bölümü Ağuçan ocağına, diğer bölümü de İmam Rıza Ocağına mensuptu. Ocakzade mensupları bugün Elazığ merkeze bağlı olan Sün (Sün Türk) köyünde yaşamaya devam etmektedirler. Sün Kürt köyü ise, Keban ilçesine bağlı olup, yeni adı Ulu Pınar’dır. Bu köy de Alevi İslam inançlarını halen korumaktadır. Bizim tahminimize göre, Hasan Odabaşı cemaatinin alevi ve İmam Rıza ocağına bağlı olması da buradan gelmektedir. Amasya sancağına iskan edilen Milli aşiretine mensup diğer obalara baktığımızda bir kısmının İmam Rıza Ocağına bir kısmının da Ağuçan Ocağına bağlı olduğunu gözlemlemekteyiz. Bu da bizim yukarıdaki tespitlerimizi doğrulamaktadır. Zira, 1530 tarihli 998 Numaralı “MUHASEBEY-İ VİLAYET-İ DİYARBEKR VE ARAB VE ZÜL KADRİYYE DEFTERİ”nde yer alan kayıtlara göre, Sün Kürd ve Sün Türk köyleri Harput sancağının Kuzabad nahiyesine bağlı görünmektedir. Bugün bu isimle bilinen bir yerleşim yeri bulunmamaktadır. Ancak; idare merkezinin Keban nahiyesinin doğusunda olduğu belirtilmektedir. Haritaya baktığımızda bu nahiyenin Keban ile sınır olduğu görülmektedir. Köyümüzde oturan İmam Rıza ocağına mensup dedelerin sözlü gelenekten aktardıkları bilgilere göre, atalarının Sün köyünden geldikleri şeklindeydi. Yukarıda açıkladığımız veriler de bunu doğrulamaktadır. Buna benzer bir ilişkiyi İmam Rıza Ocağı ile Canbek aşireti arasında da görmekteyiz. Bugün Sivas ili kangal ilçesi ve köylerinde oturan Canbekli aşireti de 16. yüzyılda Harput sancağında idi. Yaklaşık beş yüz yıl önce tespit ettiğimiz bu ilişki bugün de devam etmektedir. Ancak, İmam Rıza ocağına mensup ailelerin (Mısırlı ve Yanık) nüfus kayıtları Çulpara köyünde değil, Koyuncu kışlağındaki sayımda yer aldığı görülmektedir. Sözlü gelenekten gelen bilgilere göre, bu ailelerin takriben 1880'li yıllarda Çulpara'ya geldikleri şeklindedir.

Köyümüze göçlerin yüz yirmi yıl önce de geldiği görülmektedir. Salih Kahriman ve Fevzi Gür’ün birlikte hazırladıkları “Amasya Nüfus defterleri 1840” isimli eserde “Muhacir” olarak yer alan bu ailelerin Çulpara köyüne “26 Temmuz 1900” de geldikleri belirtilmektedir.

Köyümüze dışardan gelenler olduğu gibi, gidenler de oldu. Nüfus sayımlarındaki değişiklikler de bunu göstermektedir. Bugüne baktığımızda ise, köyde kalanların çoğunun yaşlılardan oluştuğu gençlerin ise, iş ve aş bulmak için büyük şehirleri tercih ettikleri görülmektedir. Bizden önceki nesiller de aynısını yapmıştı. Daha iyi bir yaşam, daha güvenli bir hayat için göç etmişlerdi. Göçler maalesef bugün de devam ediyor...

Köyümüzün kısa tarihçesini Çulpara isminin nerden geldiğini belirterek bitirelim. Köyümüz, ismini Gence Pınar mevkiindeki “Çalan” tepelerinden almaktadır. Çal, Osmanlıcada, Kurmançcada ve Farsçada kırk sayısını belirtir. An eki ise, Fars dilinde çoğul eki olup, Türkçedeki Ler-Lar gibidir. Birleştirildiğinde “KIRKLAR” anlamına gelmektedir. Çulpara isminin orijinali “ÇALPARE”dir. Anlamı kırk parçadır. Sonradan değişime uğrayarak bugünkü adını almıştır.

 Bu kitapçıkta köyümüzün kısa tarihçesini özetlemiş olduk. Katkı ve destek veren herkese sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum.

 Saygılarımla.

 Yazan: Hamdullah DEDEOĞLU

17.10.2020.

EKLER:

--Çulpara Köyü ile ilgili resim (Yıl 1943, Amasya Noterliği)

--Resimde yer alanların isim listesi

--Aşağı Mişelli köyünün 1835 yılına ait Türkçe ve Osmanlıca nüfus kayıtları.

---1530 tarihli Osmanlı kayıtlarında Doğan Köy'de yaşayanların isim listesi ve ödeyecekleri vergi miktarı

--1839 Nüfus sayımında Çulpara ve Koyuncu kışlağında kayıtları bulunan aile bireylerinin kimlik bilgileri listesi (Dr. Sabit Genç’in makalesinden alınmıştır)

--1830 Nüfus sayımında Kertme köyündeki Karalıoğlu Ömer ile Civcivoğlu (54 Numaralı kayıt ile başlayan) ailelerinin kayıtları.

--Çulpara ve Koyuncu kışlağındaki nüfus sayımının Osmanlıca orijinal kayıtları.

--Dulkadirli Türkmen Aşiretlerinin dağıldığı bölgeleri gösteren harita.

--Rakka'ya iskan edilen aşiretlerin listesi.

--Rakka'dan firar eden aşiretlerin listesi.

--Sinokürd ve Sinotürk köylerine ait 1523 tarihli kayıtlar.

--Musa hacılı, Meşeli, Tacirli, Anamaslu ve Fatmalu cemaatlerinin Yeni-İl kazasında olduğunu gösteren kayıtlar.

 KAYNAKLAR

--Dr. Sabit Genç, Amasya Sosyal Bilimler Lisesi, 19. Yüzyılda Aşiretlerin İskanı ve Ortaya Çıkan Sorunlar: Mecidözü Aşiretler Örneği adlı makalesi.

--Prof. Dr. Enver Çakar, Fırat Üniversitesi, 19. Yüzyılın İlk Yarısında Keban Köyleri adlı makalesi.

--Yrd. Doç. Dr. Uysal Dıvrak, 19. Yüzyılda Çemişgezek ve Köylerinin Müslüman Nüfusu adlı makalesi.

--Prof. Dr. M. Ali Ünal, 16. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı adlı makalesi.

--Ali Eren Demir, Çemişgezek’teki Alevi köyleri ve Ocakları adlı makalesi.

--Dr. M. Ali Ünal, 1646 Tarihli Avarız Defterine Göre Harput adlı makalesi.

--Prof. Dr. M. Ali Ünal, Çemişgezek Sancağında Aşiretler ve Cemaatler adlı makalesi.

--Prof. Dr. Enver Çakar, Osmanlı Döneminde Harput’ta Kırsal Yerleşme: Baskil Örneği adlı makalesi.

---Prof. Dr. Enver Çakar, Hurufat Defterinde Harput (1690-1812) adlı makalesi.

--Cevdet Türkay, Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiret, Oymak ve Cemaatler.

--Prof. Dr. Faruk Sümer, Oğuzlar (Türkmenler)

--John Haldon, Bizans Tarih Atlası, Alfa Tarih.

--387 Numaralı Anadolu Rum Eyaleti Defteri, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.

--397 Nolu Halep Eyaleti Defteri, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.

--998 Nolu Diyarbakır Eyalet Defteri, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.

--Amasya Mufassal Defteri, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü yayınları.

--Sivas Mufassal Defteri, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Yayınları.

--Aşiretler Raporu, Kaynak yayınları.

--Ali Rıza Özdemir, Kayıp Türkler -Kürtleşen Türkmen Aşiretleri, Kripto Yayınları

--Alexander A. Vasillev, Bizans İmparatorluğu Tarihi, Alfa Yayınları.

--John Julus Norwich, Bizans Cilt 3, Gerileme ve Çöküş Dönemi (MS. 1082-1453), Kabalcı yayınları

--Osmankı Dönemi Nüfus Defterlerinde ÇORUM Bölgesi Aşiretleri, Hacı Haldun Şahin, Çorum Belediyesi Yayınları.

--Dr. Arif Sarı, Dulkadirli Türkmenlerin Yurtları adlı makalesi.

--Dr. İbrahim Solak, 16. yüzyılda Maraş ve Çevresinde Dulkadirli Türkmenleri adlı makalesi.

--İlhan Şahin (Prof. Dr.), Yeni İl Kazası-Yeni il Türkmenleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Doktora Tezi, 1980.

--Amasya Nüfus Defterleri 1840, Salih Kahriman-Fevzi Gür.

--Doç. Dr. Murat Çelikdemir, Osmanlı Döneminde Aşiretlerin Rakka'ya İskanı, 1690-1840, Doktora Tezi, 2001.

  -1943 Yılında Amasya noterliğinde çekilen resimde yer alanların isimleri.

 1838-39 yılında Çulpara kışlağında yapılan erkek nüfusun sayımına ait kaydın

transkripsiyonu (BOA.NFS.d.2383: 11b-13a)

 

Kışlak-ı Çulpara Ez Oymağ-ı Hasan Oğlan
1 Başoğlu Halil bin Ali orta boylu, kır sakallı Sin-50 (Muhtar-ı Evvel)	2 Oğlu Hüseyin orta boylu, kara sakallı Sin-25	3 Diğer oğlu Hasan orta boylu, kara sakallı Sin-30	4 Diğer oğlu veli uzun boylu, kumral sakallı Sin-27
5 Diğer torunu Ali orta boylu, köse sakallı Sin-5	6 Torunu Musa bin Hüseyin Sin-13	7 Diğer Torunu Mehmet bin Hüseyin Sin-9	8 Diğer torunun İsmail bin Hüseyin Sin-1
9 Diğer torunun Hüseyin bin Veli Sin-7	10 Köse oğlu İbrahim bin Ali orta boylu, kara bıyıklı Sin-?	11 Oğlu Hüseyin Sin-12	12 Diğer oğlu Ali Sin-10
13 Diğer oğlu Hasan Sin-7	14 Karındaşı Ahmet  Uzunca boylu, kara sakallı                          Sin-25	15 Oğlu Yusuf Sin-11	16 Diğer oğlu Mehmet Sin-5
17 Tohurcan oğlu Mehmet bin Kethüda orta boylu, kır sakallı                   Sin-45	18 Oğlu Ahmet Sin-12	19 Diğer oğlu Yusuf Sin-8	20 Karındaşı oğlu Bayram bin Halil orta boylu, sarı sakallı Sin-40 (Meczup)[1]
21 Diğer karındaşı Hasan bin Halil Orta boylu, sarı sakallı Sin-32	22 Oğlu Halil Sin-5	23 Tohurcan oğlu Kara İmam Mehmet bin Ali Orta boylu, köse sakallı Sin-30	24 Oğlu Ali Sin-4
25 Göcek İsmail oğlu Hüseyin bin İsmail, orta boylu, aksakallı Sin-55	26 Oğlu Hasan uzun boylu, kumral sakallı Sin-25	27 Diğer oğl Ahmet Sin-3	28 Karındaşı oğlu İsmail bin Musatafa Orta boylu, ter sakallı Sin-20
29 Diğer karındaşı oğlu Ali Sin-12	30 Diğer karındaşı oğlu Hasan Sin-30	31 Baş oğlu Mustafa bin İbrahim Uzun boylu, kumral sakallı Sin-35	32 Oğlu Ali Sin-5
33 Karındaş Hüseyin uzun boylu, kumral sakallı Sin-30	34 Oğlu Kasım Sin-4	35 Diğer karındaşı Mehemt uzunca boylu, kumral sakallı Sin-33	36 Oğlu Ahmet Sin-1
37 Melek Mustafa oğlu Hüseyin bin Ali orta boylu, kara sakallı Sin-35	38 Oğlu Bali Sin-12	39 Solak oğlu Ali Böz bin Hasan orta boylu, aksakallı Sin-65	40 Oğlu Hasan orta boylu, kara sakallı Sin-23 Mecruh[2]
41 Karındaşı oğlu Hüseyin bin Hüseyin orta boylu, kara sakallı Sin-25	42 Deli Musa oğlu Yusuf bin Hüseyin Uzun boylu, kır sakallı Sin-50	43 Oğlu Musa orta boylu, kara sakallı Sin-30	44 Diğer oğlu Bektaş uzun boylu, kumral sakallı Sin-28
45 Diğer oğlu Ali Uzun boylu, kara sakallı Sin-26	46 Diğer oğlu Mustafa Uzun boylu, kara sakallı Sin-24 (Onbaşı Redif)	47 Torunu Hüseyin bin Mustafa Mah-6	48 Akbıyık oğlu Ali bin Ali Uzun boylu, kır sakallı Sin-48
53 Doğan oğlu Halil Bin Hüseyin Orta boylu, kara sakallı Sin-35	54 Oğlu Baki Sin-7	55 Karındaşı Hüseyin Orta boylu, kumral sakallı Sin-30	56 Oğlu Yusuf Sin-1
57 Nevruz oğlu Hasan bin Mehmet Orta boylu, şab[3] Sin-20	58 Emmisi Ahmet bin Ali bin Cenuh Orta boylu karaca sakallı Sin-45	59 Şipdudak oğlu Mehmet bin İbrahim Orta boylu, ter bıyıklı Sin-20	60 Gavur oğlu İbrahim bin Ali Orta boylu, kumral sakallı Sin-30
61 Oğlu Hasan Sin-4	62 Karındaşı Murtaza Uzun boylu, sarı sakallı Sin-35	63 Diğer karındaşı Mehmet bin Ali Orta boylu, kumral sakallı Sin-37	64 Oğlu Ali orta boylu Şab Sin-15
65 Diğer oğlu Yusuf Sin-10	66 Diğer oğlu Mehmet Sin-1	67 Mender oğlu Yetim Ahmet bin Ali Sin-12	68 Emmisi Ahmet bin Ali Orta boylu, aksakallı Sin-50 (Meczup)
69 Kara Arslan oğlu Yusuf bin Hacu Uzun boylu, aksakallı Sin-65	70 Mehmet bin Deli Kethüda Orta boylu, kara sakallı Sin-30 (Kethüda )[4]	71 Karındaşı Mustafa Orta boylu, kumral sakallı Sin-25 (Mecruh[5])	72 Diğert karındaşı Hüseyin Orta boylu, kara sakallı Sin-23
73 Oğlu İbrahim Sin-1	74 Diğer karındaşı Ali Orta boylu, ter bıyıklı[6] Sin-20 (Redif)	75 Solak oğlu İsmail bin Hüseyin Orta boylu, kır sakallı Sin-80	76 Oğlu İbrahim Orta boylu, kır sakallı Sin-35
77 Diğer oğlu Hüseyin Orta boylu, kara sakallı Sin-25	78 Diğer oğlu Hasan Orta boylu, kumral sakallı Sin-38 (Mefkud)[7]	79 Diğer oğlu Halil Orta boylu, kırca sakallı Sin-40	80 Diğer oğlu Ali Orta boylu, köse sakallı Sin-18
81 Torunu Mehmet bin Hasan Sin-4	82 Diğer torunu Mehmet bin Hasan Orta boylu Sin-17	83 Diğer torunu Veli bin Hasan Sin-13	84 Diğer torunu Hüseyin bin Halil Sin-4
85 İlyas oğlu Halil bin Ali Orta boylu, kumral sakallı Sin-35	86 Karındaşı Hüseyin Uzunca boylu, sakallı Sin-22	87 Solak oğlu Hasan bin Ali Orta boylu Sin-14	88 Karındaşı Hüseyin Sin-15
89 Diğer karındaşı Mehmet Sin-8	90 Safran oğlu Hasan Bin Mustafa Orta boylu, kara sakallı Sin-49	91 Oğlu İdris orta boylu, bıyıklı Sin-18	92 Diğer oğlu Mehmet Sin-13
93 Hüseyin bin Topal Hasan Orta boylu, kır sakallı Sin-45	94 Oğlu Ali orta boylu Sin-14	95 Diğer oğlu Hasan Sin-7	96 Karındaşı oğlu Mehmet bin Mustafa orta boylu, kır sakallı Sin-22
97 Karındaşı Yusuf Orta boylu, ter bıyıklı Sin-18	98 Miri oğlu Mehmet bin Mustafa Orta boylu, kır sakallı Sin-49	99 Oğlu Hasan Orta boylu Şab Sin-14	100 Diğer oğlu Hüseyin Sin-12
101 Kara Çavuş oğlu Çavuş Bektaş bin Mehmet Orta boylu, kara sakallı Sin-39	102 Oğlu Hasan Sin-14	103 Diğer oğlu Hasan Sin-11	104 Diğer oğlu Halil Sin-3
105 Evek oğlu Ahmet Bin Mustafa Uzun boylu, kır sakallı Sin-70	106 Oğlu Bektaş Orta boylu, kumral sakallı Sin-32	107 Diğer oğlu Hasan Orta boylu, kara sakallı Sin-31	108 Torunu Hüseyin bin Hasan Sin-2
109 Üveyi oğlu Cuma bin Cuma Orta boylu, ter bıyıklı Sin-22	110 Kara Savaş oğlu Ali bin Ali Orta boylu Şab Sin-14	111 Kamber oğlu İsmail bin Osman Ortanca boylu, kır sakallı Sin-42	112 Oğlu Yusuf Orta boylu, kumral sakallı Sin-27
113 Diğer oğlu Mustafa Orta boylu, kara sakallı Sin-22	114 Zeynep oğlu Musa bin Hasan Orta boylu, kumral sakallı Sin-35	115 Oğlu Hasan Sin-9	116 Karındaşı oğlu Hüseyin bin Mehmet Orta boylu, Şab Sin-14
117 Diğer karındaşı oğlu Mehmet Sin-11	118 Kuyucaklı oğlu Yusuf bin Ali Orta boylu, kumral sakallı Sin-35	119 Üveyi oğlu Hasan bin İsmail Uzun boylu, ter bıyıklı Sin-22	120 Ali bin Deli Doğan Uzun boylu, kumral sakallı Sin-25
121 Çolak İsmail oğlu Hüseyin bin Musa Orta boylu, şab Sin-16	122 Hatun oğlu Hüseyin bin Deli Boşnak oğlu Mehmet  Orta boylu, şab Sin-16	123 Karındaşı Ali Sin-12	124 Civelek oğlu Hasan bin Hüseyin Orta boylu, sarı bıyıklı Sin-22
125 Kir oğlu Ali bin Mehmet Uzunca boylu, kır sakallı Sin-65	126 Oğlu Hasan Orta boylu, ter bıyıklı Sin-20 (Redif)	127 Diğer oğlu Musa Orta boylu, ter bıyıklı Sin-18 Yekçeşm	128 Diğer oğlu Hüseyin Sin-10
129 Karındaşı Reşo Orta boylu, kara bıyıklı Sin-25	130 Kebir oğlu Zilfü bin Osman Orta boylu, aksakallı Sin-59	131 Oğlu yusuf Orta boylu, kara sakallı Sin-25	132 Diğer oğlu İsmail Orta boylu, ter bıyıklı Sin-20
133 Diğer oğlu Hasan Sin-12	134 Topaloğlu Hüseyin bin Cafer Orta boylu, kır sakallı Sin-55	135 Boz oğlu Ali bin Boz Bektaş Orta boylu, kır sakallı Sin-64	136 Oğlu Çelebi Sin-12
137 Reçko oğlu Bektaş bin Halil Orta boylu, ter bıyıklı Sin-17

 1] 1. Tanrı aşkıyla aklını yitirmiş kimse. 2. Aklını yitirmiş kimse, deli   https://kelimeler.gen.tr/meczup-nedir-ne-demek-217691 (21: 22, 27/ 10/ 2019)

[2] 1. İncinmiş olan, 2.Yaralı   https://sozluk.gov.tr/?kelime=mecruh (21:24,27/10/2019)   

[3]Daha sakalı, bıyığı çıkmamış genç, delikanlı (Sami 1987: 761).

 

[4] Zengin kimselerin ve devlet büyüklerinin buyruğunda çalışan, onların birtakım işlerini gören kimse, kâhya (https://sozluk.gov.tr/ 21:30,27/10/2019).

[5] 1. İncinmiş olan, 2.Yaralı   https://sozluk.gov.tr/?kelime=mecruh (21:24,27/10/2019)   

 

[7] Kayıp, bulunmayan (Şemseddin Sami 1987: 1385).

*** Sin-Yaşı

***Bin-Oğlu

  Osmanlıca orjinal Çulpara köyü Nüfus kayıtları

 

Koyuncu Kışlağı Osmanlıca Orijinal Nüfus kayıtları

 Aşağı Mişelli köyüne ait 1835 yılındaki Osmanlıca nüfus kayıtları.

 Aşağı Mişelli köyüne ait 1835 sayımındaki nüfus kayıtlarının Türkçe transkripsiyonu. (Türkçe çevirisini Dr. Sabit Genç hocamız yaptı. Kendisine çok teşekkür ediyorum.)  

Hane: İhtiyarı Hüseyinoğlu       Mustafa Sin 55	Oğlu Hasan  sin 13				Diğer oğlu Ali  sin 3
Hane: Hasan oğlu Yanuk Mehmed Sin 30
Hane: Yoğurt Baba oğlu Molla Hasan Sin 36	Oğlu Mehmed Sin 5			Diğer oğlu İbrahim Sin 4		Diğer oğlu Mahmud sin 1
Yoğurt Baba oğlu Mehmed sin 40	Oğlu Ali Sin 8			Diğer oğlu Veli Sin 3		İbrahim oğlu Abdullah Sin 7		Diğer oğlu Mustafa Sin 5
Hane: Ali oğlu Hacı Abbas Sin 42		Oğlu Bayram Sin 6	Diğer oğlu Derviş Sin 5				Diğer oğlu Hasan Sin 1
Hane: Derviş oğlu Ali Sin 22
Hane: Odabaşıoğlu Yusuf Kâhya Sin 72		Oğlu Hasan Sin 23
Hane: Yusuf Kâhya oğlu Mutaza Sin 30		Oğlu Hızır Sin 6
Hane: Yusuf Kahya oğlu İbrahim (Sağır) Sin 28

 

 

Hane: Ahmed oğlu Hasan Sin 18	Karındaşı oğlu Ali Sin 12
Hane: Mehmed oğlu Bayram Sin 68		Oğlu Ahmed Sin 25			Diğer oğlu Hasan Sin 2
Hane: Bekzo?nun oğlu Abbas Sin 35	Karındaşı oğlu Hamuş Sin 27			Abbas oğlu Veli Sin 2			Diğer oğlu Süleyman Sin 1
Hane: Osman Kethüda oğlu Yusuf Sin 41	Karındaşı Mustafa Sin 22			Diğer karındaşı Hasan Sin 3			Yusuf oğlu Halil Sin 2
Hane: Bekir Kahya oğlu Mehmed Sin 62		Karındaşı Hasan Sin 26	Diğer karındaşı Keleş Sin 28					Diğer karındaşı Veli Sin 18		Mehmed oğlu Ali Sin 3
Hane: Ali oğlu Mikail Sin 70	Oğlu Yusuf Sin 38			Diğer oğlu Ali Sin 35			Diğer oğlu İsmail Sin 25
Diğer oğlu Mustafa Sin 22		Yusuf oğlu Mikail Sin 2			İsmail oğlu İbrahim Sin 1
Hane: Mikail oğlu Hasan Sin 45		Oğlu Veli Sin 20			Diğer oğlu Dursun Sin 2
Hane: Abuşoğlu Veyis Sin 38		Oğlu Hasan Sin 4			Diğer oğlu Hüseyin Sin2

 

 

Hane: Latifoğlu Ali Sin 46	Oğlu Latif Sin 14				Diğer oğlu Hüseyin Sin 3	Karındaşı oğlu Ali Sin 6
Hane: Odabaşıoğlu Ali Sin 70		Oğlu Mustafa Sin 22			Diğer oğlu Hsan Sin 11	Diğer oğlu Ali Sin 6
Hane: Alioğlu Mehmed Sin 33	Oğlu Veli Sin 4
Hane: Ali oğlu Süleyman Sin 32	Oğlu Ali Sin 8			Diğer oğlu Mustafa Sin 5			Diğer oğlu Mehmed Sin 1
Hane: Bekzonun oğlu Ali Sin 62		Oğlu İsmail Sin 23	Diğer oğlu Mehmed Sin 14
Hane: Dursun oğlu Mustafa Sin 40	Oğlu Mustafa Sin 3
Hane: Mehmed oğlu Ali Sin 45		Karındaşı                            Süleyman (Topal) Sin 20			Amucası oğlu Hüseyin Sin 18			Karındaşı İsmail Sin 24
Diğer karındaşı Mustafa Sin 22		Diğer karındaşı Yusuf Sin 19			Hüseyin oğlu Hasan Sin 5			Diğer oğlu Mehmed Sin 2
Hane: Mehmed oğlu Ahmed sin 38

 

 

Hane: Kaya oğlu Hızır Sin 33	Karındaşı Ahmed Sin 25				Diğer karındaşı İsmail Sin 18	Diğer karındaşı Mehmed Sin 12			Hızır oğlu Hasan Sin 1
Hane: Çokdar oğlu Bekir Sin 49		Oğlu İbrahim Sin 32			Diğer oğlu Hüseyin Sin 25	Diğer oğlu Hasan Sin 20
Diğer oğlu Mehmed Sin 18	İbrahim oğlu Veli Sin 1
Hane: Cafer oğlu Bali Sin 45	Karındaşı Ahmed (Çolak) Sin 32			Karındaşı Mustaza Sin 23			Balioğlu Cafer Si 4
Hane: Velioğlu Ali Sin 48		Oğlu Mehmed Sin 25	Diğer oğlu Timur Sin 8					Karındaşıoğlu Hasan Sin 7
Hane: Mehmed oğlu Hüseyin Sin 22	Karındaşı Mustafa Sin 15
Hane: Mehmed oğlu Mustafa Sin 40		Karındaşı Aluş? Aloş? Sin 25			Mustafa oğlu Mehmed Sin 2
Hane: Ali oğlu İbrahim Sin 25
Hane: Hasan oğlu Hüseyin Sin 22		Karındaşı Abbas Sin 18
Hane: Laz Kaya oğlu Ali Sin 18

 

1830 Nüfus sayımında Kertme Köyü Alamaslı Aşireti kayıtlarındaki Karalıoğlu Ömer ailesi.

 1830 nüfus sayımında Kertme Köyü Dedesli Türkmen  Aşireti kayıtlarında Civcivoğlu ailesi.

 

Musa Hacılı aşiretinin Ağca Koyunlu Kabilesi içinde 1526'da 149 hane, 1580'de 50 haneye düştüğü görülmektedir.

Döngelli Taifesi

Musa Hacılı 1526 yılında Döngelli taifesi içinde 54 hane olarak görünmektedir.

KÜŞNE TAİFESİ

Musa Hacılı aşiretinin Küşne taifesi içinde 1580 yılında 64 hane olduğu görülmektedir.

Köseoğlu obasının Eymirli kabilesi içinde 1526'da 37 hane, 1580 yılında 14 hane olduğu görülmektedir.

Köseli ve Tabanlu Obaları 1526'da Anamaslu kabilesi içinde 21 hane, 1580 de 63 hane olarak görünmektedir.

---1576 yılındaki Amasya Sancağı Tahrir Defterine göre, Doğan Köy'de yaşayanlara ait kayıtlar. Köyde yaşayanların isimlerine dikkatli bakıldığında ""Pir Ali, Şah Ali" isimlerinin yaygın olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu isimlerden de Doğan Köyde yaşayanların Alevi-Bektaşi oldukları anlaşılmaktadır.  

MEŞELİ ve TACİRLİ obalarını, Musa Hacılı (MUSACALU) aşiretine bağlı olduğunu gösteren kayıtların Türkçe transkripsiyonu. Fatmalu cematininin Yeni-İl'de olduğunu gösteren kayıtlar. (Prof. Dr. İlhan Şahin'in 1980 yılında Osmanlı arşivlerine dayanarak yazdığı YENİ İL KAZASI VE YENİ İL TÜRKMENLERİ, 1583-1653 isimli Doktora tezinden alınmıştır.)  Bu çalışmasından dolayı sayın İlhan Şahin hocamıza teşekkür ederiz.

1835 tarihli Çemişgezek nüfus sayımında Girnir nahiyesi, 2. sırada aşağı Mişelli, 12. sırada yukarı Mişelli köylerinin hane ve nüfus sayıları yer almaktadır.

  1523 Tarihli Harput sancağının Tahrir defterine göre,  Kuzabad  nahiyesine bağlı Sinokürd (Sünkürd) ve Sinotürk (Süntürk) köylerinin hane sayısı ve ödeyecekleri  vergi miktarları

 

 16. yüzyılda Çemişgezek sancağının Keban nahiyesine bağlı olan Mişelli köyünün (8. sırada) 1518-1566 yıllarına ait kayıtlardaki hane sayıları.

 

Rakka iskanına tabi tutulan aşiretlerin MALİYE DEFTERİNE GÖRE  hane ve nüfus sayısı.

RAKKA'YA  İSKAN  EDİLEN AŞİRETLERİN  LİSTESİ.

Rakka'dan firar eden aşiretlerin hane ve nüfus sayları.

RAKKA'YA İSKAN EDİLEN AŞİRETLERİN TAPU-TAHRİR DEFTERLERİNE GÖRE HANE VE NÜFUS SAYILARI.