OSMANLI BELGELERİNDE TÜRKMAN EKRADI- (TÜRKMEN KÜRDÜ) AŞİRETLER

OSMANLI BELGELERİNDE TÜRKMAN EKRADI- (TÜRKMEN KÜRDÜ) AŞİRETLER

Daha önceki yazılarımızda Osmanlı belgelerinde yer alan “EKRAD” kelimesinin Arapça olup, “KÜRTLER” anlamına geldiğini belirtmiştik. Ancak, bazı aşiretlerin belgelerde “ TÜRKMAN EKRADI” olarak yazılması dikkatimizi çekti. “ Türkmen Ekradı-Türkman Kürdü” terimi ne anlama geliyordu ? Adı geçen aşiretlere neden bu isim verilmişti ? Bu konuda yaptığımız araştırmaları sizinle paylaşmak istedim.

Önce, Türkman veya Türkmen kelimesinin ne zaman kullanılmaya başlandığına açıklık getirmek gerekiyor. Türkmen kelimesi ilk defa, 10. yüz yılın sonunda İslam coğrafyacısı Makdisi tarafından kullanılmıştır. Daha sonra, 12. yüz yılda coğrafyacı Mervezi tarafından tekrar edilmiştir. Mervezi, Oğuz Türklerinden müslümanlığı kabul edenlere “ Türkman-Türkmen “ denildiğini yazmıştır. (Ramazan Şeşen, Fadlan Seyahatnamesi, s. 93, İslam coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk ülkeleri, s. 253.)

Osmanlı İmparatorluğundaki kayıtlarda, “Türkman” kelimesine 16. yüz yılda rastlanmaktadır. Kızılırmak’ın batısında konar-göçer hayat yaşayanlara YÖRÜK, Kızılırmak’ın doğusunda ve güneyinde kalanlara da “Türkmen-Türkman “ deniliyordu. Osmanlılar, bu farklı deyimi rekabet içinde oldukları Akkoyunlu,  daha sonra da Safevi devletindeki Türkleri ayırmak için kullanıyordu.    ( Hacı Haldun Şahin, Osmanlı döneminin Nüfus Defterlerinde Çorum Bölgesi Aşiretleri, sayfa 4, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları )

TÜRKMAN KÜRDÜ OYMAK-CEMAAT VE AŞİRETLER

Türkmen-Türkman kelimesinin tarihçesini kısaca anlattıktan sonra, “Türkmen Kürdü” “ Türkman Ekradı” olarak Osmanlı kayıtlarınde yer alan aşiretleri tanıtalım. Osmanlı arşiv uzmanı Cevdet Türkay’ın yazdığı “Başbakanlık Arşiv Belgelerine Göre, Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatlar” adlı eserde  iskan edilen “Türkman Ekrad’ı- Türkman Kürdü” aşiretler şunlardır:

1- KARALİVANLI: Türkman Ekradı taifesinden, Ruha (Urfa sancağı)

2- AVŞANLI : Türkman Ekradi taifesinden, Döğeri aşiretine bağlıdır. Urfa, Silistre sancağı.

2- CELANLI : Türkman Ekradı taifesinden, Rakka, Urfa sancağı.

3- CELİKANLI: Türkman Ekradı taifesinden, Erzurum, Kilis, Antakya, Malatya, Meraş, Ayıntab sancağı.

4- DİBANLU: Konar-göçer Türkman Ekradı taifesinden, Rakka, Sivas, Karaman.

5 – HIYANLU: Türkman Ekradı taifesinden, Rakka, Urfa, Diyarbakır.

6- KAMARANLU: Türkman Ekradı taifesinden, Rakka, Urfa.

7- KAMAR UŞAĞI: Türkman Ekradı taifesinden, Rakka, Urfa. Kamar uşağı cemaati, Döğeri aşiretine mensuptur.

8- KÖSEBEKİROĞLU: Türkman Ekradı taifesinden, Kilis, Adana, Sis sancağı. Kösebekiroğlu cemaati, Okçu İzzedinli Aşiretindendir.

9- MANDİLLİ : Türkman Ekradı taifesinden, Meraş, Hama, Malatya.

10-SELEBANLI : Türkman Ekradı taifesinden, Rakka, Urfa, Diyarbakır.

11-BADILLI AŞİRETİ: Konar- Göçer Türkman Ekradı taifesinden, Çorum, Adana, Sivas, Erzurum, Meraş, Diyarbakır, Rakka, Edirne, Trablusu Şam, Urfa, Samsun, Kocaeli, Erzincan, Gelibolu, Mardin, Gümüşhane, Ankara.

12-OKÇU İZZEDDİNLİ: Türkman ekradı taifesinden, Rakka, Ayıntab, Meraş, Antakya, Halep, Birecik.

13-RİŞVAN EKRADI: Yerli ve Göçer evli Türkman Ekradı taifesinden, Rakka, Meraş, Harput, Bozok, Malatya.

14-DÖĞERLİ : Türkman Ekradı taifesinden, Rakka, Çemişgezek, Karaman, Siverek, Adana, Sis, Menteşe, Haleb, Aydın, Meraş, Diyarbakır, Alacahanı mevki (Kangal kazası)

15-HACILAR EKRADI: Konar-Göçer Türkman Ekradı Yörükanı taifesinden, Meraş, Adana, Malatya, Haymana, İçel, Kayseri, Bozok. Hacılar Cemaati, Rişvan aşiretine mensuptur.

16-LEK EKRADI: Konar-Göçer Türkman Ekradı taifesinden, Çorum, Rakka, Amid, Adana, içel, Aydın, Meraş, Erzurum, Çankırı (Kengiri), Kırşehir, Bosna. Lek cemaati, İnallu aşiretine mensuptur.

17-MAMAVİ-KEHLOR: Türkman Ekradı taifesinden. Rakka, Diyarbekir, Aksaray, Erzurum, Kars, Sivas, Kütahya, Aydın, Mardin. Mamavi cemaati, Milli Kebir Tavan aşiretine mensuptur.

18-MİLLİ, MİLLİLİ, MİLLİ KEBİR, MİLLİ KEBİR TAVAN: Türkman Ekradı Ulus taifesindendir. Milli cemaatleri Badıllı aşiretindendir. Diyarbakır, Çemişgezek, Erzurum, Rakka, Sivas, Teke, Ayıntab, Amasya, Urfa,

19-RUMİYANLI : Yerli ve Konar Göçer Türkman Ekradı taifesinden. Siverek, Malatya, Haleb, Rakka, Erzurum, Kars, Amasya, Tokad, Karaman, Aydın.

20-PARÇİKANLU: Konar göçer Türkman Ekradı. Rakka, Erzurum, Kars, Diyarbakır, Sivas, Meraş, Harput. Parçikanlu cemaati, Cihanbeyli aşiretine bağlıdır.

21-KIZILKOYUNLU: Konar-Göçer Türkman Ekradı taifesindendir. Beğdilli aşiretine mensuptur. Rakka, Karaman, Kırşehir, Ankara, Kocaeli, Manisa, Bursa, Neevşehir sancaklarına iskan edilmişlerdir.
22-KÜRDLER: Türkmen Ekradı Yörükan taifesindendir. Karaman, Teke, Korkuteli, Kaş, Kastamonu, Maraş, Edirne, Amasya, Canik, Çankırı, Musul,  Tire, Ordu, Nevşehir, Diyarbakır, Ordu, Ürgüp, Bor, Beğşehri, Adana, Siverek,  ve Kütahya'ya iskan edilmişlerdir. 

Türkman Ekradı olarak bunların dışında, SEGÜRANLI, ALUCLU-ALIŞLI, CAFERLİ, ÇOĞUNLU, KASKANLI, KIRINTILI, RİŞVANLU, CANBEĞLİ, KARTALLI, KILIÇLI, KIZILKOYUNLU, BADİKAN, DOĞANLI, MODANLU, ŞEKERLİ, SELEBDAN, BEKTAŞLI, BENAMLI, BENDANLU, BULAMACLU, ESTERKANLI, GEDENLİ, KILIÇLI, KÜRDKANLI, LEK GÜCÜ, MAHMUDLAR, MANDALU, ŞAHABLI, ŞARKİ CEMAATİ, ŞARK CENAN EKRADI, URUSATLU, ORMANLI, YEDİBOY, YEDİ SOY, YERE BADANLU, ZAHARANLU, ZEKERİYALI oymak, cemaat ve aşiretler de “TÜRKMAN EKRADI” olarak geçmektedir.

Yukarıda belirttiğimiz gibi “EKRAD” kelimesi Arapça olup, “ Kürtler” anlamındadır. Osmanlı bürokrasisi aynı kelimeyi konar-göçer-dağlarda yaşayanlar anlamında da kullanmıştır. Ancak yeni ulaştiğımız bilgilere göre bu aşiretler Türkçenin yanında Ķurmanç dilini de konuşmaktadırlar. Ekrad denilmesinde bu dili konuşmalarınında etkisi olduğu anlaşılmaktadır. Yine bu aşiretlerin Horasandan Anadoluya ana dilleri Kurmanç olan İran' kökenli aşiretlerle birlikte geldikleri de kayıtlarda yer almaktadır. Konuya meraklı olan arkadaşların " TÜRKİYE'DEKİ KURMANÇ DİLİNİN KÖKENİ NEREDEN GELİYOR" adlı makalemizi de incelemelerini öneriyorum. Yukarıda adı geçen oymak, cemaat ve aşiretlerin aynı eserde,  üst aşiret olarak  BEĞDİLLİ, RİŞVANLI, MİLLİ, CERİDLİ, CİHANBEYLİ, aşiretlerine bağlı olduğunu görmekteyiz. Bu aşiretlerin de Osmanlı kayıtlarında Türkmen oldukları belirtilmektedir. 

Biz, kayıtlarda Türkman Ekrad’ı olarak geçen, oba, Cemaat ve aşiretleri bilgilerinize sunduk. Yorum ve kararı size bırakıyoruz.

Saygılarımla.

Hamdullah Dedeoğlu

16. 06. 2018