16. YÜZYILDA ZÜLKADİR (DULKADİR) EYALET DEFTERLERİNDE MARAŞ VE BOZOK (YOZGAT) SANCAKLARINDAKİ AŞİRETLER VE NÜFUSLARI

16. YÜZYILDA ZÜLKADİR (DULKADİR) EYALET DEFTERLERİNDE MARAŞ VE BOZOK (YOZGAT) SANCAKLARINDAKİ AŞİRETLER VE NÜFUSLARI

Dülkadir (Zül-Kadiriyye) Beyliği, Osmanlı devletinin hakimiyetine 1522 yılında dahil edilmişti.  Kuzeyde Bozok (Yozgat) bölgesi ile güneyde Maraş-Elbistan ve Adana’nın bir kısmını kapsıyordu. Beyliğe bağlı aşiretler Bozok bölgesini yaylak, Maraş-Elbistan-Adana bölgesini ise, kışlak olarak kullanıyorlardı. Bölge Osmanlı’ya katıldıktan sonra, 1530 yılından itibaren kayıt ve sayımlar yapıldı. Bugünkü yazımızda 1530 tarihli defterlerde yer alan aşiretleri ve nüfuslarını yazacağız. Bugün iç ve Orta Anadolu’daki nüfusun dayandığı ana gövde bu aşiret ve cemaatlerden meydana gelmiştir. Bu aşiretleri ve nüfuslarını inceleyip yazmamızın nedeni de budur.

Dülkadir eyaleti üç sancaktan oluşuyordu. Bozok, Kırşehir ve Maraş sancağı. Sancaklar, nahiye, kazalar ve konar-göçer olan aşiretlerden meydana geliyordu. Önce Maraş sancağını ele alalım.

Maraş sancağı, merkeze bağlı Aladinek, Andırın, Bazarcu, Güğercinlik, Zeytuniye-Firnos, Göynük, Bayındır, Tegek, Kemer, Argulu, Keferdiz, Haruniye, Hayıt, nahiyeleri ile Elbistan, Kars (Kadirli), Zamantu  kazalarından oluşuyordu.

1530 yılındaki sayımların ele alındığı 998 Numaralı “ Muhasebe-i Vilayet-i Diyarbekr ve Arab ve Zül-Kadiriye Defteri” ne göre, Maraş merkezi ve bağlı nahiyelerin cemaat ve nüfus yapısı şöyle:

MARAŞ Merkez ve Nahiyeler: Cemaat 33, Köy 241, Mera 497, Yaylak 3, Çiftlik  9, Değirmen 42,  Hane  2.035.

Maraş merkeze bağlı Kabile ve Cemaatler:(Konar-Göçer )

Tahirli taifesi: Cemaat 7, Hane 350.

Gündeşli Taifesi: Cemaat 32, hane 883.

Anamaslu (Alamaslu) Taifesi : Cemaat 102, Hane 2.654.

Bostancıyan Taifesi : Cemaat 11, Hane 164.

Dokuz Taifesi (Beşanlu Kabilesi) : Cemaat 112, Hane 3.236.

Küreciyan Taifesi: Cemaat 32, Hane 1.118.

Bertiz Taifesi: Cemaat 42, Hane 444.

Cerid Taifesi : Cemaat 54,  Hane 1.636.

Beçenek (Peçenek) Taifesi : Cemaat 32,  Hane 818.

Kavurgalı Taifesi : Cemaat 12,  Hane 659.

Alcı Taifesi : Cemaat 8,  Hane 412.

Döngellü Taifesi : Cemaat 31,  Hane 1.257.

Küşne Taifesi : Cemaat 87,  Hane 2.677.

Eymir Taifesi : Cemaat 40,  Hane 1.408.

Çimeli Taifesi : Cemaat 13,  Hane 565.

Kızıllı Taifesi (Ali Beyli ) : Cemaat 51,  Hane 1.208.

Dışarcıyan Taifesi (Gurbet Taifesi) : Cemaat 23,  Hane 727.

Demrek Taifesi : Cemaat 36,  Hane 816.

Çağırganlu Taifesi : Cemaat 21,  Hane 289.

Evci Taifesi : Cemaat 11,  Hane 412.

Konar-Göçer toplamı : Cemaat (Oba) 757,  Hane 21.733.

ELBİSTAN KAZASI:

Sarsab, Ayün-ül Arüs, Ahsendere, Hurman, Nurhak, Nergele nahiyeleri ile birlikte:

Köy 165,  Mezra 234,  Çiftlik 5,  Nefer (Erkek)  3.366,  Hane  2.771.

KARS (KADİRLİ) KAZASI:

Magara, Çoa, Megelgin, Göksun ve Göstere nahiyeleri ile birlikte:

Zakirlü Taifesi : Nefer 1.353,  Hane 956.

Kavurgalu Taifesi : Nefer 999,  Hane 729.

Karı Kışlalu Taifesi : nefer 69,  Hane 51.

Karamanlu Taifesi : Nefer 1756,  Hane 1.313.

Demircilü Taifesi : Nefer 1857,  Hane 1.422.

Selmanlu Taifesi (Süleymanlu) : Nefer 387,  Hane 270.

Çobanlu Taifesi : Nefer 164,  Hane 114.

Hatablu Taifesi : Nefer 165,  Hane 113.

Mesudlu Taifesi : Nefer 175,  Hane 149.

Keçelik Taifesi : Nefer 850,  Hane 685.

Kemallü Taifesi : Nefer 386, Hane 316.

KARS (KADİRLİ) TOPLAMI:  Nefer: 10.266,  Hane (Müslüman)  7.191,  Hane ( Gayri Müslim) 426,  Camii 1,  Mescit 2,  Zaviye 4,  Köy 45,  Mezra  672,  Çiftlik 24,  Değirmen  73.

ZAMANTU KAZASI : (ELBAŞI BELDESİ-BÜNYAN-KAYSERİ)

Hınzırı-Gömülgen, Pınarbaşı ve Çörmüşek Özü nahiyeleri ile birlikte:

Kale: 1, Camii  2, Mescid  3 , Zaviye  10,  Köy  86,  Mezra  312,  Çiftlik 20, Yaylak  13, Değirmen  78,  Nefer  3.375,  Hane (Müslüman)  2.189,  Hane (Gayri Müslim) 604.

MARAŞ SANCAĞI TOPLAM: Kale 3, Camii  3, Mescit  5,  Zaviye  14, Dükkan  36, Hamam 2,  Köy  502,  mezra 1.787, Çiftlik 62, Yaylak 35,  Değirmen 199,  Müdderis 4, Sipahi 1.450,  Nefer 51.342,  Müslüman hane 38.270,  Gayri Müslim hane 2.587.

KIRŞEHİR SANCAĞI: Kale 1, Cemaat 115, Köy 10, Mezra 714, Kışlak 64, Nefer  9.222, hane 5.708.

BOZOK SANCAĞI:

Ağca Koyunlu 300 hane, Sekilü kabilesi 267 hane, Şam Bayadı 627 hane, Kızıl Kocalı 1.279 hane, Süleymanlı 1.683 hane, Ağcalu 1.584 hane, Selmanlu 813 hane, Çiçeklü 565 hane, Zakirlü 334 hane, Mesudlu 199 hane, Ağca Koyunlu 83 hane, Kavurgalu 29 hane, Demircilü 347 hane, Ali beyli 348 hane, Karamanlu’yu Dinik 531 hane, Tecirli 122 hane, Deli Alilü 179 hane, Şam Bayadı 2.536 hane.

BOZOK Sancağı Toplam: Nefer 14.454, Hane 11.259, Vergiden muaf hane 1.797, Cemaat 350, Köy 6, Bekar 1.283, Mezra 884, Sipahi 590.

ZÜLKADİR EYALETİ TOPLAMI:

Sipahi 2.460, Kale 4, Köy 523, Mezra 3.412, Cemaat 665, Çiftlik 52, Kışlak 64, Yaylak 35, Gümüş madeni (Göksun) 1, Değirmen 199, Dükkan 36, Camii 4, Medrese 2, Mescit 10, Zaviye 14, Hamam 4, Nefer 76.181, Hane (Müslüman) 55.317, Hane (Gayri Müslim) 2.587, Sadat (Seyyid) 25.

Yukarıdaki tablodan da görüleceği gibi nüfusun ezici çoğunluğunun konar-göçer olduğu, çok az bir kısmının köylerde ve kasabalarda oturduğu anlaşılmaktadır. Dikkat çeken diğer bir nokta da, aynı aşiretlere mensup cemaatlerin Maraş’dan, Bozok’a kadar yayılmış oldukları görülmektedir. Bu aşiret ve cemaatlerin torunları aynı bölgede bugün de yaşamaya devam etmektedirler.

Bu bilgilerin bugün bize ulaşmasını sağlayan başta Osmanlı devleti memurlarına ve Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü personeline teşekkürlerimizi iletiyoruz.

Saygılarımla.

Hamdullah Dedeoğlu

2.12.2019