GÖYNÜCEK İLÇESİNE BAĞLI KÖYLERİN KISA TARİHÇESİ

GÖYNÜCEK İLÇESİNE BAĞLI KÖYLERİN KISA TARİHÇESİ

Amasya ili, Göynücek ilçesine bağlı köyler ne zaman kuruldu ? Anadolu’ya nereden geldiler ? Bugünkü köyler nasıl oluştu ? Köyler, hangi aşiret ve cemaatlere mensuplar ? Bütün bu sorulara elde ettiğimiz bilgiler ölçüsünde cevaplar vermeye çalışacağız.

Önce Anadolu’ya ne zaman ve nasıl geldiler ? sorusuna cevap vermemiz gerekir. Anadolu’ya ilk yerleşenler Oğuz Türkmenleriydi. O halde, Oğuzların kısaca tarihi geçmişlerini anlatmamız gerekecektir. Oğuzlar, X1. yüzyılda Hazar denizinin doğusunda Mankışlak, Seyhan ve Ceyhan (Sir-i derya, Amu derya) nehirleri arasında kalan Maveraünnehir bölgelerinde yaşıyorlardı. Güneye ve batıya gitmelerinin önünde duran bir devlet vardı. Bir Türk devleti olan Gazneliler devleti Oğuzlara müsade etmiyordu. Uzun süren çatışma ve mücadelelerden sonra, 1040 yılında Gaznelileri Dandanakan savaşında yendiler. Bu savaştan sonra onların güneye inmelerinin ve batıya göç etmelerinin önünde kimse kalmamıştı. Tuğrul bey önderliğinde İran’ı fethettiler. Burada Büyük Selçuklu devletini kurdular. Bağdat’da Abbasi halifesi hüküm sürüyordu. Abbasi halifesi  İran’lı bir haneden olan Büveyhilerin denetimindeydi. 1055 yılında bu hanedanlığa da son verdiler. Halife üzerinde tam bir otorite kurdular. Bu tarihten sonra İslam’ın koruyuculuğunu üstlendiler. Batıdaki sınırları Anadolu’nun doğusuna kadar gelmişti. Tuğrul bey Anadolu’nun fethini Alpaslan’a verdi. Kendisi Horasan bölgesine gitti.

Anadolu, Bizans (Roma) İmparatorluğu’nun hakimiyetinde olan bir bölgeydi. Doğu ve güney Anadolu kasaba ve şehirleri Oğuzların tehditi altındaydı. İmparator Romen Diyojens, 1071 yılında güçlü bir orduyla doğu sınırına hareket etti. Bunu öğrenen Alpaslan’da hazırlıklara başladı. İki ordu 1071 Ağustos ayında Malazgirt’de karşı karşıya geldi. Bizans ordusu hezimete uğradı. İmparator esir düştü. Fidye karşılığında serbest bırakıldı. İmparator İstanbul’a (Konstantin) döndüğünde gözlerine mil çekilerek kör edildi ve zindana atıldı. Hayatı da zindanda son buldu.

Malazgirt savaşından sonra Oğuz Türkmenleri kısa sürede Anadolu’da beylikler kurdular. Amasya, Tokat bölgesini Danişmendliler fethetmişti. Beyliğin ismine de Danişmendliler denilmişti. Sınırları Kayseri’ye kadar gidiyordu. Bölgede yerli nüfus olarak Ermeni ve Rumlar bulunuyordu. Oğuz Türkmenleri daha çok köylerde ve konar-göçer hayatı yaşıyordu. Konar-göçerler kışı güneyde Antep-Maraş-Halep’de, yazı ise, Amasya, Tokat, Yozgat bölgelerinde geçiriyorlardı. Göynücek ilçesine bağlı köyler daha çok yaylak olarak kullanılıyordu.  

Bu köylerle ilgili yazılı kaynaklara Osmanlı döneminde 1530 yılındaki 387 numaralı Muhasebey-i Vilayet-i Karaman ve  Rum  defterlerinde rastlamaktayız. Bu tarihte bugün Göynücek ilçesine bağlı olan köy ve mezralar şunlar: Alan mezrası, Cender köyü, Davud köy (Davut evi), Deli Hasan, Derzi köy (Terzi köy ), Doğan köy (Çulpara köyünün eski yeri), Efkeri, Ilısu mezrası, Kervansaray, Kızoğlu, Musa köy, Şerefdar, Şeyhler, Varay, Yassı Kışla ( Halifeler köyü). Göynücek ilçesinin ismi bu kayıtlarda yer almamaktadır. Ancak, yaylak olarak kullanılması olasıdır.

 Bu köyleri kuranlara “ Ulu Yörük “ deniliyordu. Ulu yörükler üç gruptan oluşuyordu. Şarkipare, Orta pare ve Yüzde pare. Göynücek ilçesinin yukarıda ismi geçen köylerini oluşturanlar, Orta pare grubuna dahildiler. Mamalu aşiretlerine mensuptular. Mamalu aşireti, Oğuzların Bayat, Bayındır ve Beydil koluna bağlı cemaatlerin oluşturduğu bir konfederasyondu.  Orta Anadolu’ya güneyden (Malatya-Maraş-Halep) gelmişlerdi.  Bu bölgeyi daha çok yaylak olarak kullanıyorlardı. Ancak, Ulu Yörüklerden yerleşik hayata geçip çiftçilik yapanlar da vardı.

Göynücek ilçesi ve köyleri BOZOK  eyaleti sınırları içinde yer alıyordu. Anadolu Selçuklu devleti 1308 yılında dağıldıktan  sonra, 1522 yılına kadar Dulkadirli beyliği hakimiyetindeydi. 1522’den sonra Osmanlı devleti sınırlarına dahil oldu. Bölge ile ilgili yazılı kaynaklara da bu tarihten sonra ulaşmaktayız. Osmanlı hakimiyetinden sonra Anadolu’nun doğusundan ve güneyinden bu bölgeye iskan edilen aşiretler oldu. Özellikle de Akkoyunlu ve Dulkadirli bölgelerindeki aşiretlerden yoğun göç aldı. Bu aşiretlere “Bozulus” aşiretleri deniliyordu. 1530 yılındaki kayıtlarda yer almayan  köyler bu aşiretlerin iskanından sonra kuruldu. Bu aşiretlerin iskanı 19. Yüzyıla kadar devam etti. Bu aşiretler şunlardı: Milli aşireti, Badıllı aşireti, Rişvanlı aşireti, Cihanbeyli aşireti, Çakallı aşireti, Çayan aşireti, Şarklu aşireti, Kara Yakuplu, Kara Hisarlı(Karasar), Gökçeli, Dedesli, İnallı, Kuyumculu, Anamaslı, Abdallı, Ağcalı.

Göynücek ilçesine bağlı köylerin kuruluşu kısaca böyle oldu. Konuyla ilgili elbette uzun inceleme ve araştırma yapılması sonucunda, daha fazla bilgiye ulaşılacağı muhakkaktır.

Saygılarımla.

Hamdullah Dedeoğlu

27.10.2019