KURMANÇ DİLİ PEHLEVİCE’NİN BİR LEHÇESİ Mİ ?

KURMANÇ DİLİ PEHLEVİCE’NİN BİR LEHÇESİ Mİ?

 Daha önceki makalelerimizde Kurmanc dilinin klasik Farsça ile olan ilişkisini yazmıştık. Bugün ki yazımızın konusu Fars dillerinin kısa bir özetini yaptıktan sonra, Sasani imparatorluğu döneminde konuşulan Pehlevice ile Kurmanc dili arasındaki benzerliklerinden örnekler vereceğiz.  Kaynaklarımız Atatürk Üniversitesi öğretim üyelerinden Doç. Dr. Nimet Yıldırım’ın kaleme aldığı “İRAN DİLLERİ” adlı makalesi, Rosan Hayıg-Birgitte Werner'in “Zazaca-Türkçe sözlük” adlı eseri ve Prof. Dr. Mehmet Kanar’ın “Farsça Dilbilgisi “isimli kitabı olacaktır.

 Nimet hoca makalesinde, Hint-Avrupa dil grubu içinde yer alan Farsçayı yazı dili olarak üç döneme ayırmaktadır.

 1-Eski Farsça: Ahamenişler döneminde çivi yazısıyla yazılan dönem. (M.Ö. 550-330)

2-Orta Farsça: Sasani İmparatorluğu dönemindeki yazı dili olan Pehlevice. (M.S. 224-650)

3-Yeni Farsça: X1. Yüzyılda Firdevsi tarafından Dari ve Pehlevi lehçesi esas alınarak oluşturulan bugün ki Farsça.

Nimet hoca Farsça’yı üç ayrı döneme ayırdıktan sonra, Hint-Avrupa dil grubunu da ikiye ayırmaktadır.  Asya kolu ve Avrupa kolu. Asya kolu grubuna Hint dillerini, Farsça’yı ve Afgan dilini dahil etmektedir. Avrupa kolunu ise, Germen, Roman ve Slav dilleri olarak üçe ayırdıktan sonra, Almanca, İngilizce ve İskandinav dillerini Germen koluna, İtalyanca, Fransızca ve İspanyolca’yı Roman koluna, Rusça, Sırpça ve Bulgarca’yı, Slav dil koluna dahil etmektedir.

 Yukarıdaki tablodan da görüleceği gibi, Hint-Avrupa dil grubunun Hindistan’dan Amerika kıtasına kadar geniş bir coğrafyada geçerli bir dil grubu olduğu anlaşılmaktadır.

Konuyu kısaca özetledikten sonra, Sasani imparatorluğu döneminde yazı dili olan Pehlevice ile Kurmanc dili arasındaki bağlantıya geçebiliriz. Pehlevice’de yer alan bazı sözcükleri Sivas, Amasya ve Çorum yöresinde konuşulmakta olan Kurmanc dili ile karşılaştırmasını yaptık. Bulduğumuz ortak sözcükleri aşağıda bilgilerinize sunuyoruz.

KURMANÇ DİLİNDEKİ PEHLEVİCE SÖZCÜKLER

 Ard-Ord                         un                          Av-ov                                     su

Ağur                              Ahır                       Bar-Bor                                  Yük

Bırong                           Kardeş                   Bızıng                                     Keçi

Com                              Cam                       Jın                                           Kadın

Ce-Ca                           Arpa                       Çakuç                                      Çekiç

Çend                             Ne kadar                 Çı                                            Ne?

Çehar-Çahr                   Dört                        Dor-Dar                                  Ağaç

Do-Dah                        Vermek                   Dard                                        Dert

Dest                              El                            Deh-Dıh                                  Köy

Dev                               Dev                        Din                                          Din

Dışmon                        Düşman                   Düd-Dü                                  Duman

Dür                               Uzak                        Esker                                     Asker

Üro-İro                         Bugün                      Ez                                          Ben

Go-Gav                        Öküz                        Germ                                      Sıcak

Gıre                              Düğüm-Bağ             Gul                                         Gül

Hek                              Yumurta                   Heft                                        Yedi

Heşt                              Sekiz                        Ğaun                                       uyku

Hazor                            Bin                           Kem                                        Eksik

Kora                              Sağır                         Kuşt                                       Öldürdü

Kür                                Kör                           Larzi                                      Titredi

Lev                                Dudak                       Ma                                          Biz

Mor                              Yılan                          Most                                       Yoğurt

Mon-Man                     Kalmak                      Merd                                       Mert

Mer                              Koca-Eş                      Mı                                           Koyun

Mü                               Kıl                              Nan (Non)                               Ekmek  

Nerm-Narm                 Yumuşak                    Nüy-Nüğ                                 Yeni

Nezdık                         Yakın                          No                                            Hayır

Niv-Nim                       Yarım                         Penç                                         Beş

Peşt                               Sırt                             Poyız                                        Sonbahar

Porska                           Sormak-sor                Pır                                            Çok-Dolu

Pir                                 Yaşlı                           Rast-Rost                                 Doğru

Röj-Röy                        Güneş                         Rü                                            Yüz-Çehre

Rün                               Yağ                            Şir                                              Süt

Ser                                 Baş                            Serd                                           Soğuk

Sol-Sal                           yıl                             Sür                                              Kırmızı  

Şev                                Gece                          Şeş                                              Altı

Şıvon                             Çoban                       Tol                                               Acı

Tang                              Dar                            Tırs                                              Korku

Boron                            Yağmur                      Dang                                           Ses

Gur                                Kurt                           Barf                                              Kar

Bist                                Yirmi                         Di                                                 Gördü

Ğast                                İstedi                         Ğor                                               Yemek yedi

Hışk                               Kuru                           Pağa                                             Kendisi

Zonı                               Biliyor                        Zar                                               Sarı

Zımıston                        Kış                             Zımon                                           Dil

Ortak kelime ve sözcüklerden de anlaşılacağı üzere, Pehlevice ile Kurmanç dili arasında önemli oranda benzerlik bulunmaktadır. Amatörce yaptığımız bu çalışmanın dil uzmanlarınca daha detaylı yapılması durumunda, bu ilişki daha üst noktalara çıkacaktır. Bu yapıldığı taktirde, onlarca yıl yapılan tartışmalar da son bulacaktır.

Saygılarımla.

Hamdullah Dedeoğlu

14. 09.2019

 Kaynaklar:

-- Zazaca-Türkçe Sözlük, Rosan Hayıg-Brigitte Werner, Tij Yayınları.

--Prof. Dr. Mehmet Kanar, Farsça Dil Bilgisi, Say Yayınları.

--Doç. Dr. Nimet Yıldırım, İran Dilleri adlı makalesi.

KURMANÇ DİLİNDEKİ PEHLEVİCE SÖZCÜKLER

 Kurmanç dilinin İran dillerinden olduğunu daha önce yazmıştık. Bugün konuşulmakta olan Farsça ise, Firdevsi tarafından 11.Yüzyılda Pehlevice ve Darice lehçelerinin birleştirilmesinden oluşturulmuştu. Kurmanç dilinin Farsça içindeki ortak sözcükleri tespit ettiğimizde, bulduğumuz sözcüklerin Pehlevice lehçesinden geldiğini gördük. Pehlevice lehçesi ise, Sasaniler devletinin resmi diliydi. Ayrıca, Mecusi dininin kurucusu Zerdüşt’ün ve Maniheist dinin kurucusu olan Mani’nin dini öğretilerini Pehlevice ile yazdığını da tarihçiler ifade etmektedirler. Burada ortaya çıkan sonuç; Pehlevice’nin çok eski bir dil olduğudur. Aşağıda sunduğumuz ortak sözcüklerden de görüleceği gibi, Kurmanç dilinin Pehlevice’nin bir lehçesi olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısıyla, Kurmanç dilinin geçmişi de M.Ö. 5. Yüzyıla kadar dayanmaktadır. Ancak ne var ki, bu dili konuşanların sayısı her geçen gün azalmaktadır. Oysa, bu çok eski dilin korunması gerektiğine inanıyoruz. Genç akademisyenlerin bu konu üzerinde durmalarını ve bu dilin unutulmaması için çaba sarf etmelerini öneriyorum.  Pehlevice dilinde tespit ettiğimiz Kurmançca kelime ve sözcükler şunlardır:

 KURMANÇ DİLİNDEKİ PEHLEVİCE SÖZCÜKLER

---------------                --------------          ------------------                      -------------------

Ard-Ord                      un                          Av-ov                                     su

Ağur                           Ahır                       Bar-Bor                                  Yük

Bırong                         Kardeş                   Bızıng                                    Keçi

Com                            Cam                       Jın                                          Kadın

Ce-Ca                         Arpa                       Çakuç                                     Çekiç

Çend                           Ne kadar                Çı                                           Ne?

Çehar-Çahr                 Dört                       Dor-Dar                                 Ağaç

Do-Dah                       Vermek                  Dard                                      Dert

Dest                             El                           Deh-Dıh                                Köy

Dev                              Dev                        Din                                        Din

Dışmon                        Düşman                  Düd-Dü                                Duman

Dür                              Uzak                       Esker                                     Asker

Üro-İro                        Bugün                     Ez                                          Ben

Go-Gav                       Öküz                       Germ                                      Sıcak

Gıre                             Düğüm-Bağ            Gul                                        Gül

Hek                              Yumurta                 Heft                                      Yedi

Heşt                              Sekiz                      Ğaun                                     uyku

Hazor                            Bin                         Kem                                     Eksik

Kora                              Sağır                      Kuşt                                     Öldürdü

Kür                                Kör                        Larzi                                    Titredi

Lev                                Dudak                    Ma                                        Biz

Mor                               Yılan                      Most                                    Yoğurt

Mon-Man                      Kalmak                   Merd                                    Mert

Mer                                Koca-Eş                  Mı                                       Koyun

Mü                                 Kıl                           Nan (Non)                           Ekmek  

Nerm-Narm                   Yumuşak                 Nüy-Nüğ                             Yeni

Nezdık                           Yakın                       No                                       Hayır

Niv-Nim                        Yarım                       Penç                                    Beş

Peşt                                Sırt                           Poyız                                   Sonbahar

Porska                            Sormak-sor              Pır                                        Çok-Dolu

Pir                                  Yaşlı                        Rast-Rost                              Doğru

Röj-Röy                         Güneş                      Rü                                         Yüz-Çehre

Rün                                Yağ                          Şir                                         Süt

Ser                                  Baş                          Serd                                       Soğuk

Sol-Sal                           yıl                            Sür                                         Kırmızı  

Şev                                 Gece                        Şeş                                         Altı

Şıvon                              Çoban                     Tol                                         Acı

Tang                               Dar                          Tırs                                        Korku

Boron                             Yağmur                    Dang                                     Ses

Gur                                 Kurt                          Barf                                      Kar

Bist                                Yirmi                         Di                                        Gördü

Ğast                                İstedi                        Ğor                                       Yemek yedi

Hışk                               Kuru                          Pağa                                     Kendisi

Zonı                               Biliyor                       Zar                                        Sarı

Zımıston                        Kış                             Zımon                                   Dil

 

Bu sözcükler tarafımızdan amatörce yapılan çalışma sonunda tespit ettiğimiz sözcük ve kelimelerdir. Dil uzmanlarının yapacakları daha kapsamlı araştırmalarda bu kelime ve sözcüklerinin sayısının daha da artacağı muhakkaktır. Özellikle de Pehlevice’deki mastarların Muzari köklerinin (Şimdiki ve Geniş zaman kökleri) bulunması halinde, Kurmanç dili ile Pehlevice arasındaki ilişki daha net olarak ortaya çıkacaktır.

 Saygılarımla.

Hamdullah Dedeoğlu

07.12.2020.

 KAYNAKLAR:

--Zazaca-Türkçe Sözlük, Rosan Hayıg-Brigitte Werner, Tij Yayınları.

--Prof. Dr. Mehmet Kanar, Farsça Dil Bilgisi, Say yayınları.

--Doç. Dr. Nimet Yıldırım, İran Dilleri adlı makalesi.

--Ulaş Töre Sivrioğlu, Pehlevice adlı makalesi.

                  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                         

Saygılarımla.

Hamdullah Dedeoğlu

14.09.20