16. YÜZYILDA DİYARBAKIR ŞEHRİNDE AŞİRETLER VE NÜFUS YAPISI

16. YÜZYILDA DİYARBAKIR  ŞEHRİNDE AŞİRETLER VE NÜFUS YAPISI

Diyarbakır şehri, Osmanlı topraklarına 1515 yılında katılmıştı. Daha önce Safevi devletinin hakimiyetindeydi. Ondan önce de, Akkoyunlu devletine başkentlik yapmıştı. Osmanlı topraklarına dahil edilmesinden sonra ilk tahrir (kayıt-sayım) 1518 yılında yapılmıştı. Bugünkü yazımızda 1530 yılındaki tahrir defterine göre Diyarbakır şehrindeki aşiretleri ve nüfus yapısını ele alacağız. Kaynağımız Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü’nün yayınladığı 998 numaralı Tahrir defteri olacaktır.

Bu deftere göre, Diyarbakır (Amid) şehri, Garbi Amid (Batı Diyarbakır), Şarki Amid (Doğu Diyarbakır), Ribat, Asma, Çiska, Aşireti Berazi, Hani, Kulp nahiyeleri ile bunlara bağlı köylerden meydana geliyordu. Kayıtlarda yer alan bilgilerde bölgede yaşayan aşiretler şunlar:

--Ataki cemaati, Badiki cemaati, Banuki cemaati, Behramki aşireti, Bekeçlü- Kenisa-i (Kilise) Nakkaş cemaati, Beni İzz Arap oymağı, Beni icl Arap oymağı, Beni Tür cemaati, Beni Zeyd Arap oymağı, Berazi aşireti, Berdemliceklü -Küçük kilise cemaati, Bozulus taifesi, Böciyan aşireti, Busaki cemaati, Busaki Çubi cemaati, Gigili cemaati, Göç-i Tür cemaati, Herzolu- Nakkaşlı kilise cemaati, Hevreley-i Tür cemaati, Hidentli- Küçük kilise cemaati, Hısn-i Kiği-Meryem kilisesi cemaati, Hündü cemaati, Çiskalu- Nakkaşlı kilise cemaati, Davudi Tür cemaati, Delükanlu cemaati, Eğillü Küçük kilise cemaati, Hacikli-Nakkaşlı kilise cemaati, Hani-Nakkaşlı kilise cemaati, Ilıcalu- Nakkaşlı kilise cemaati, İzeddin Hacılı cemaati, Kablu-Meryem kilisesi cemaati, Hızır İlyas kilisesi cemaati, Küçük kilise cemaati, Meryem kilisesi cemaati, Murkazime kilisesi cemaati, Nakkaşlı kilise cemaati, Nasturi kilisesi cemaati, Lek cemaati, Mamavi cemaati, Merzuban cemaati, Muşlu Berat- Hızır İlyas kilisesi cemaati, Nemriz cemaati-Zend aşireti, Panuki cemaati, Panuki Ekrad cemaati, Pasyan aşireti, Reşi aşireti, Seminellü-Meryem kilisesi cemaati, Sasoni- Nakkaşlı kilise cemaati, Selhi-Meryem kilisesi cemaati, Süleymani-Nakkaşlı kilise cemaati, Şems-Nakkaşlı kilise cemaati, Şeyh Bizini cemaati, Tevrati- Meryem kilisesi cemaati, Yahuda cemaati, Zend cemaati, Zendi Tür cemaati, Zengene cemaati, Zengene-i Tür cemaati, Zilan aşireti, Zül Hayati cemaati, Milli Göçer aşireti.

Aynı defterde Diyarbakır ve bağlı nahiye ve köylerin nüfusu, Mardin, Savur ve Beriyyecik(Viranşehir) kazaları ile birlikte verilmiştir. Defterlerde yer alan bilgiler şöyle:

Köy sayısı : 1.041

Mezra: 228

Değirmen: 70

Dükkan: 937

Kervansaray: 9

Camii: 10

Mescid: 38

Medrese: 10

Zaviye: 17

Muallimhane: 10

Hamam: 22

Kale komutanı: 2

Kale muhafızı: 366

Azeban asker; 210

Sipahi: 194

Toplam hane: 26.435

Müslüman hane: 22.054

Gayri müslim (Eramine): 4.370

Müslüman bekar: 4.471

Gayri müslim  bekar: 1.280

Beş yüz yıl önce Diyarbakır, Mardin ve Savur livalarının nüfusuna baktığımızda, Ermenilerin nüfusun yüzde yirmisini oluşturduklarını görmekteyiz. Defterdeki bilgelerden Ermeni nüfusun daha çok şehir merkezinde yoğunlaştıklarını görmekteyiz. Bu da, Ermenilerin ticaret ve zanaatla, müslümanların ise, tarım ve hayvancılıkla uğraştıklarını göstermektedir.

Saygılarımla.

Hamdullah Dedeoğlu

09.09.2019