16. YÜZYILDA ÇEMİŞGEZEK SANCAĞINDA AŞİRETLER VE NÜFUS YAPISI

16.  YÜZYILDA ÇEMİŞGEZEK SANCAĞINDA AŞİRETLER VE NÜFUS YAPISI

16. Yüzyılda Diyarbakır eyaletine bağlı olan Çemişgezek (Çemişkezek) sancağı, Safevi devletinin Çaldıran savaşında yenilmesinden sonra, Osmanlı devletinin hakimiyetine geçmişti. Bu tarihten sonra yeni fethedilen Diyarbakır eyalet merkezi olurken, Çemişgezek de Liva (Sancak) yapıldı. Çemişgezek sancağı şu nahiyelerden oluşuyordu:

Nahiye-i Belde-Nahiye-i Ulu Kal’a, Nahiye-i Çatal Kal’a, Nahiye-i Havink(Havik), Nahiye-i Sagman, Nahiye-i Kertik, Nahiye-i Gündüz, Nahiye-i Ribat, Nahiye-i Pertek, Nahiye-i Keban, Nahiye-i Mazgirt, Nahiye-i Siptoros ve Nahiye-i Vasgirt.

Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğünün yayınladığı  “998 NUMARALI MUHASEBE-İ VİLAYET-İ DİYAR-İ BEKR VE ARAB VE ZÜLKADRİYE DEFTERİ 937-1530 “ adlı eserde Çemişgezek sancağı ile ilgili ilginç  diyebileceğimiz istatistiki bilgiler bulunmaktadır. Bugünkü Tunceli vilayetinin bütün kazalarını kapsayan bölgenin beş yüz yıl önce çekilmiş bir resmini görmekteyiz. Eserde, Çemişgezek sancağı ile ilgili önemli bulduğum bölümleri sizlere aktarmak istedim. 

Önce, 1530 yılında Çemişgezek sancağında hangi aşiret ve cemaatler varmış onu görelim:

--Behramlu Ekrad(Kürd) Cemaati.

--Milli Büzürk cemaati.

--Borili Ekrad cemaati.

--Çorçuka Ekrad cemaati.

--Demirüklü Ekrad cemaati.

--Disimli Ekrad cemaati.

--Erimanlu Ekrad cemaati.

--Hasurlu Ekrad cemaati.

--Kavili Ekrad cemaati.

--Kızıl mağaralı Ekrad cemaati.

--Kuhbilü Kürd cemaati. (Kuhpiniklü)

--Küçüklü Ekrad cemaati.

--Metaliblü Ekrad cemaati.

--Milli küçük cemaati.

--Milli Ekrad cemaati.

--Pilvenk Ekrad cemaati.

--Şakaklu cemaati.

--Şeyh Osmanlu aşireti.

--Şeyh Ömerli Ekrad aşireti.

--Zahuranlu Ekrad aşireti.

--Zerverekli Ekrad aşireti.

Çemişgezek şehir merkezinin ve bağlı nahiyelerin nüfus yapısı ise şöyle:

ÇEMİŞGEZEK Merkez:

Toplam hane : 299

Müslüman hane: 84

Eramine (Ermeni): 215

Bekar Müslüman : 16

Bekar Ermeni: 58

ULU KALE:

Köy sayısı: 101

Mezra: 1

Hane: 1.683

Bekar: 352

ÇATAL KALE:

Köy sayısı 31

Toplam hane: 423

Bekar: 71

HAVİNK (HAVİK):

Köy sayısı: 16

 Hane: 173

Bekar: 65

SAGMAN:

Köy sayısı: 18

 Hane: 551

Bekar: 52

KERTİK (LARTİK):

Köy sayısı: 19

 Hane: 133

Bekar: 8

GÜNDÜZ:

Köy sayısı: 25

Hane: 463

Bekar: 112

RİBAT:

Köy sayısı: 18

Hane: 481

Bekar:54

PERTEK:

Köy sayısı: 22

Hane : 890

Bekar: 151

KEBAN:

Köy sayısı: 20

Hane: 214

Bekar: 9

MAZGİRT:

Köy sayısı: 33

Hane: 661

Müslüman: 547

Ermeni : 114

Bekar Müslüman: 11

Bekar Ermeni: 44

SİPTOROS:

Köy sayısı: 24

Hane: 353

Bekar: 134

VASGİRT:

Köy sayısı: 12

Hane: 309

Bekar: 46

ÇEMİŞGEZEK SANCAĞI YEKÜN:

Mirliva (Albay) : 1

Kadı: 1

Camii: 1

Medrese: 1

Debbahhane-Boyahane-Meyhane: 6

Köy sayısı 339

Mezra: 1

Toplam nefer sayısı 7.880

Vergiden muaf  olan Hane : 75

Toplam hane: 6.633

Müslüman hane: 6.287

Ermeni: 346

Bekar Müslüman: 1.071

Bekar Ermeni: 101

Çemişgezek sancağının beş yüzyıl önceki nüfus ve cemaat yapısı böyleydi. Yorum ve değerlendirmeyi size bırakıyorum.

Saygılarımla.

Hamdullah Dedeoğlu

07.09.2019

*Ulukale: Çemişgezek ilçesine bağlı Akçapınar köyü.

*Havik: Tunceli merkeze bağlı Havikpak köyü.

*Sagman: Pertek ilçesine bağlı Sağman köyü.

*Gündüz: Tunceli merkeze yakın bir bölgeydi.

*Ribat: Tunceli’nin Çiçekli bucağına yakın bir bölgeydi.

*Siptoros: Çemişgezek’e bağlı bir köy. (eski adı Kürt köyü)

*Vasgird: Pertek ilçesine bağlı Pınarlar köyü.