16. YÜZYILDA AMASYA SANCAĞI’NDA NÜFUS YAPISI-KAZALAR VE NAHİYELER

16. YÜZYILDA AMASYA SANCAĞI’NDA NÜFUS YAPISI-KAZALAR VE NAHİYELER

16. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun “Rum “ Eyaleti’nin birer sancağı (Liva) olan Amasya ve Çorum illerinin detaylı bilgilerine Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü’nün yayınladığı “ 387 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Karaman ve Rum Defteri-1530 ”  isimli eserde rastlamış bulunuyoruz. İlgili eserde iki ilimize ait çok değişik bulacağımız bilgiler bulunmaktadır. Bilgileri tarayıp ilginç ve önemli gördüklerimi  iki ayrı makalede size sunmak istiyorum. Bölgemizin beş yüz yıl önceki yaşamını merak edenlere ve bilgi sahibi olmak isteyenlere yararlı olacağı kanaatindeyim. Söz konusu eser, 270 sayfadan oluşmaktadır Bu yazımızda Amasya sancağına bağlı kaza ve nahiyelerle ilgili bilgileri vereceğiz.

Amasya sancağı, merkeze bağlı iki nahiye ve Merzifon, Ladik  kazaları ve bu kazalara bağlı altı nahiyeden meydana gelmektedir.

AMASYA MERKEZ (KAZA-İ AMASYA)        GELDİKLANABAD (DOĞANTEPE)

Mahalle: 52 adet                                                   Köy sayısı: 135

Camii: 9 adet                                                         Mezra: 16

Köy sayısı: 4                                                         Cemaat: 2

Medrese: 10 adet                                                   Müslüman hane: 3.075

Hamam: 15 adet                                                    Bekar Müslüman: 1.219

Köprü: 3 adet                                                      

Kale:1  adet                                                           NAHİYE-İ AKDAĞ (ÇİĞDEMLİK)                                                                                                                          
Müslüman hane: 1.042.                                        Köy sayısı: 182 adet

Gayri müslim hane (Gebran): 324                        Mezra: 1 adet

Bekar Müslüman: 471                                          Cemaat: 1

AMASYA YEKÜN                                             Müslüman hane: 859

Kadı: 1 nefer                                                        Bekar Müslüman: 519

Kale: 1

Dizdar-kale komutan: 1

Kale muhafızı: 57

Camii: 9

Medrese:10

Hamam: 15

Cemaat: 3

Köy sayısı: 321

Mezra: 17

Köprü: 3

Hane : 5.300

Müslüman: 4.976

Gayri Müslim (Gebr) : 324

Bekar Müslüman 2.209

Yukarıdaki tabloyu incelediğimizde, Geldiklanabad ve Akdağ nahiyelerinde camii, Medrese, hamam ve köprü bulunmadığı anlaşılmaktadır. Amasya merkezde on adet medresenin bulunması, bir eğitim ve kültür şehri olduğunu göstermektedir. On beş adet hamamın bulunması da, Amasya’nın 16. Yüzyıla göre çok medeni bir şehir olduğunun kanıtıdır. Bunu da çok eski bir şehir olmasına borçludur.

LADİK KAZASI (MERKEZ)                               SİMRE-İ LADİK (HAVZA) NAH.

Camii: 1                                                                   Köy: 76

Mahalle: 11                                                              Müslüman  Hane 1.730

Hamam : 1                                                               Bekar Müslüman : 871

Medrese: 1                                                               BİRGOMA-YAVAŞ-AŞTAKUL NAH.

Zaviye-Dergah: 1                                                    Köy: 54

Köy sayısı: 44                                                         Mezra: 3                                                                                      
Müslüman hane: 1.658                                           Müslüman hane: 1.249

Bekar Müslüman: 963.                                           Bekar Müslüman: 584

ARGOMA NAHİYESİ:                                        LADİK YEKÜN

Köy sayısı: 141                                                      Kadı:1

Müslüman hane: 3.700                                          Camii: 1

Bekar Müslüman : 1.872                                       Medrese: 1

Gayri müslim hane: 95                                           Hamam: 1

Bekar Gayri Müslim: 59                                        Cemaat: 4

MERZİFON MERKEZİ                                        Zaviye: 1

Mahalle : 34                                                           Müslüman hane: 8.337

İmaret: 1                                                                 Gayri Müslim (Gebr): 95

Hamam: 3                                                               GÜMÜŞ NAHİYESİ

Medrese: 1                                                              Müslüman hane: 646

Zaviye:1                                                                  Mahalle: 17

Camii: 1                                                                  Bekar Müslüman : 371

Müslüman Hane :1.066                                          Hamam: 2

Gayri Müslim hane: 302                                         Medrese: 1

Gayri Müslim bekar:49                                           Zaviye: 1

Müslüman bekar: 687                                             Camii: 1

Köy: 5                                                                      Köy: 11

MERZİFON YEKÜN                                             AMASYA SANCAĞI YEKÜN

Kadı: 1                                                                    Kadı: 3

Camii: 2                                                                  Mir Liva (Albay) : 1

Medrese: 2                                                              Sipahi askeri: 369

İmaret: 1                                                                  Kale Komutanı : 1

Hamam: 5                                                               Kethuda : 1

Zaviye : 2                                                                Kale muhafızı :57

Müslüman hane: 1.712                                           Camii :12

Gayrı Müslim: 302                                                 Medrese: 13

Köy sayısı: 16                                                        Hamam: 21

                                                                               Köprü: 3

                                                                               Cemaat: 7

                                                                               Zaviye: 17 (14'ü köylerde bulunmaktadır)

                                                                               Müslüman hane: 15.022

                                                                               Gayri müslim hane : 721

                                                                               Bekar Müslüman: 7.565

                                                                               Bekar Gayri müslim: 108

Yavaş nahiyesi bugünkü Ezinepazarıdır. Aştakul, Çorum Ortaköy ilçesine bağlı bir köydür. Argoma, Merzifon yakınında, Birgoma ise, Amasya merkeze yakın bir bölgedeydi.

Amasya sancağının geneline bakıldığında, köylerde ve nahiyelerin çoğunda camii bulunmadığı, zaviye ve tekkelerin kırsal kesimde yer aldıkları görülmektedir. Bu da kırsal kesimdekilerin ya  da konar-göçerlerin  İslam dinini tekke ve zaviyelerdeki din adamlarından öğrendiklerini göstermektedir. 

Saygılarımla.

Hamdullah Dedeoğlu

31.08.2019

                         Amasya, 2020.