16. YÜZYILDA ŞAM SANCAĞINDA MÜSLÜMAN-HIRİSTİYAN-YAHUDİ NÜFUSU VE SEYYİDLER-ŞERİFLER

16. YÜZYILDA ŞAM SANCAĞINDA MÜSLÜMAN-HİRİSTİYAN-YAHUDİ NÜFUSU VE SEYYİDLER-ŞERİFLER

Şam vilayeti, Memluklarla  1516’da Mercidabık, 1517’de Ridaniye savaşlarından sonra Osmanlı topraklarına katılmıştı. Memluklardan önce, Abbasi, Fatimi, Emevi, İslam devleti ve ondan önce de Bizans (doğu Roma) imparatorluğunun bir eyaletiydi. Şam vilayeti,  Ortadoğu bölgesinin önemli şehirlerinden biriydi. Akdeniz bölgesindeki  ticaret merkezleri arasında ilk sırada yer alıyordu. Osmanlı tarafından fethedilmesinin nedenlerinden biri de buydu.

Başbakanlık devlet arşivleri genel müdürlüğü’nün yayına hazırladığı 401 nolu 1535 yılındaki Şam sancağı Mufassal Tahrir defterine göre, Şam şehrinin ve bağlı kaza ve nahiyelerdeki nüfus sayıları şöyledir:

Şam vilayet merkezinde toplam 8.851 hane bulunmaktadır. Müslümanlar 7.056 hane, 396 bekar, 58 imam ve  vergiden muaf 202 erkekten oluşmaktadır. Hıristiyanlar 577 hane, 31 bekar, Yahudiler 528 hane (Samiri Yahudiler dahil), 3 bekar erkekten meydana gelmektedir. Sancağın tümünde ise, 60.026 nefer (erkek) bulunmaktadır. Müslümanlar 47.152 hane, 5.252 bekar, 823 imam ve vergiden muaf 720 kişiden oluşmaktadır. Hıristiyanlar 4.785 hane, 617 bekar, Yahudiler 661 hane (Samiriler dahil), 16 bekar erkekten oluşmaktadır. Her hanenin ortalama beş kişiden meydana geldiğini varsayarsak, Şam sancağının yaklaşık 272. 475 nüfusa sahip olduğunu  tahmin edebiliriz.

Şam sancağı genelinde 84 yerleşim biriminde oturan Hıristiyanlar, 56 köyde Müslümanlarla birlikte, 28 köyde ise, tek başlarına oturmaktalar. Yahudiler ise, Şam, Baalbek, Beyrut, Sayda şehirleri ile Şam’a yakın Cevber köyünde bulunmaktadır.

SEYYİDLER VE ŞERİFLER

Aynı tarihli tahrir defterinde vergiden muaf olanlar içinde, Şam şehir merkezinde yüz kişi de “Şerif” olarak kaydedilmiştir. (Hz. Hasan’ın soyundan gelenlere Şerif, Hz. Hüseyin’in soyundan gelenlere de Seyyid denilmektedir.) Sancak genelindeki “Şerif “ ve “Seyyid” dağılımı ise şöyledir:

Mercül-Kıbli  Veş  Şimali nahiyesi  4 Şerif,  Kerek-i Nuh nahiyesi  44 Şerif, Beyrut nahiyesi 9 Seyyid, 5 Şerif, Cidur nahiyesi 2 Şerif, Beni Kilab nahiyesi 3 Şerif, Beni Cehme nahiyesi 9 Şerif, Beni Nişye nahiyesinde bir Şerif, Beni Malik nahiyesinde 5 Şerif  yaşamaktadır. Osmanlı imparatorluğu’nda Şerif ve Seyyidler vergiden muaf olup, ayrıca vakıflarına belirli arazilerin gelirleri de aktarılıyordu. Bu, Osmanlıların peygamber sülalesine olan saygılarının bir sembolü olarak değerlendiriliyordu. Şerif ve Seyyidlerin başında İstanbul’daki Nakib (Vekil) tarafından atanan " Nakibül eşraf " bulunuyordu.

Şam sancağı ile ilgili araştırmalarımızdan önemli bulduğumuz verileri yazmaya devam edeceğiz.

Saygılarımla.

Hamdullah Dedeoğlu

29.07.2019