16. YÜZYILDA HALEP SANCAĞINDA EKRAD (KÜRD) OLARAK KAYDEDİLEN CEMAATLER

16. YÜZYIL’DA HALEP SANCAĞI’NDA EKRAD(KÜRD) OLARAK KAYDEDİLEN CEMAATLER

Daha önce Memluklu devletinin hakimiyetinde olan Halep sancağı,1516’da Mercidabık ve 1517 yılındaki Ridaniye savaşlarından sonra Osmanlı İmparatorluğu’na katılmıştı. Osmanlı devleti, fethedilen yeni bölgelerde devletin bütün kurumlarını hemen harekete geçiriyordu. İlk yapılan işlerden biri bölgenin sayımını yaparak vergi mükelleflerini kayıt altına almaktı. Osmanlı’daki bu kayıtlara “ Tahrir defteri” deniliyordu. Tahrir defterlerine vergiye tabi olan sadece erkekler yazılıyordu.

 Halep sancağı’ndaki ilk kayıtlar da 1518 yılında yapılmıştı. Bu kayıtlarda, Türkmenler, Araplar ve Kürd (Ekrad) olan cemaatler ayrı ayrı bölümlerde yer almaktadır. 1518 yılındaki kayıtlarda yer alan Ekrad taifeleri dört gruba ayrılmıştır. Ekrad taifesi, Süleymaniye taifesi, Çubi taifesi ve Alikanlı taifesi. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü’nün yayına hazırladığı “ 397 Nolu Halep Sancağı Mufassal Tahrir Defteri 943-1536 “ isimli eserde Ekrad taifeleri hakkında şu bilgiler verilmektedir.

Ekrad taifesi 810 Nefer,

Süleymaniye Taifesi 190 nefer,

Çubi Taifesi 183 nefer,

Alikanlu Taifesi 911 nefer.

Toplam: 2.094 nefer.

EKRAD TAİFESİNE BAĞLI CEMAATLER:

Abdaliye namı diğer el- Milliye, tabi-im, 49 nefer.

Ali Koca cemaati, tabi-i Yakubiye, 13 nefer.

Amikiye namı diğer Milli cemaati, tabi-i İzzeddin bey, 125 nefer.

Bekçiye cemaati, tabi-i İzzeddin bey, 15 nefer.

Bühlü-Dünbili cemaati, tabi-i İzzeddin bey, 33 nefer.

Diviye namı diğer Milli cemaati, tabi-i İzzeddin bey. 42 nefer.

Güvendi cemaati, tabi-i Nasır Kethuda, 5 nefer.

Kalender cemaati, tabi Nasır Kethuda, 13 nefer.

Kutluşah cemaati, tabi-i, Şarvi, 10 nefer.

Mano veled-i Abdullah kethüda cemaati, tabi-i Yakubiye, 5 nefer.

Masiki cemaati, tabi-i İzzeddin bey, 3 nefer.

Mihrariye cemaati, tabi-i İzzeddin bey, 15 nefer.

Mihrkaniye cemaati, 5 nefer.

Naho  cemaati, tabi-i Şarvi, 37 nefer.

Okçu İzzeddinli namı diğer Milli cemaati, tabi-i İzzeddin bey, 31 nefer.

Ordu-yi İzzeddin bey cemaati, Mir-i Ekrad İzzeddin bey, 106 nefer.

Ramazanlu cemaati, 153 nefer.

Rubariye cemaati, tabi-i İzzeddin bey, 16 nefer.

Rubiye cemaati, tabi-i İzzeddin bey, 31 nefer.

Şarvi cemaati, tabi-i İzzeddin bey, 19 nefer.

Uzun Yusuflu cemaati, tabi-i İzzeddin bey, Koyunlu taifedir, 59 nefer.

Yakubiye cemaati, tabi-i İzzeddin bey 25 nefer.

SÜLEYMANİYE TAİFESİ, KOYUNLU TAİFEDİR

Dünbili Cemaati namı diğer Maman cemaati, 8 nefer.

Hasan Veled-i Mendo be-namı Nameki, göçer evlidir, 5 nefer.

Hüseyin Veled-i İbrahim cemaati, der karye-i Şarabiye, 20 nefer.

Lavi cemaati tabi-i Şarabiye, 14 nefer.

Mehek veled-i Feyyaz, be namı Haylan cemaati, der mahalle-i Ekrad, min-i Halep, 7 nefer.

Mehmed veled-i Hacı Mahmud cemaati, 50 nefer.

Mehmed veled-i Yusuf cemaati, der karye-i Cisrim min Birecik, 31 nefer.

Ömer veled-i Cafer, be nam-ı Barsavi der mahalle-i Ekrad, min Halep, 5 nefer.

Pir Ömer veled-i Pir Ali be nam Pirli cemaati, der Halep, 5 nefer.

Şeyh Zeyd veled-i Yakub cemaati tabi- im, 17 nefer.

Yusuf veledi Hüseyinbe-namı-ı Barsav cemaati der mahalle-i Ekrad min Halep, 5 nefer.

Zeyd veled-i Ali cemaati an-taife-i Dünbili, der Karye-i  Yosun min Menbiç, 5 nefer.

ÇUBİ TAİFESİ NAM-I DİĞER EŞEKİ

Heştüvanlu cemaati, Çubi el-Mezbur, 48 nefer.

Şeyh Yusuflu cemaati, 135 nefer.

ALİKANLU TAİFESİ NAM-I DİĞER HALİL BEYLİ, TABİ-İ İZZEDDİN BEY

Ali bey veled-i Ebu Talib cemaati, 38 nefer.

Bahriye cemaati, der karye-i Tellü’t Telul namı diğer Bozöyük, min Şugur, 10 nefer.

Bulasaniye cemaati, der Hama, 8 nefer.

Cemaat el Mezkur 10 nefer.

Çubi cemaati tabi-i Besaklu, 20 nefer.

Dilhariye cemaati, der karye-i Kusayr, der karye-i Telgazi, 24 nefer.

Dünbili cemaati, tabi-i Musa beyli 18 nefer.

İskender cemaati, tabi-i Kapanlu der karye, min Amik, 5 nefer.

Kajanlu cemaati, 25 nefer.

Kapanlu cemaati, der karye-i Karakuyu, min Derbisak, 11 nefer.

Karacaoğlu cemaati, tabi-i Milli, 39 nefer.

Karsılı cemaati, der karye-i Batirge min nahiye-i Cum, 29 nefer.

Kerniye cemaati, der karye-i Kastun, mine-i Ruc, 2 nefer.

Keşafiye cemaati, 7 nefer.

Kılıçlı cemaati, karye-i Ankala, İkizce, Mervan,Sitare, Şeyhü’l Hadid min Derbisak,103 nefer.

Kırkanlu cemaati, tabi-i Alikanlu, 32 nefer.

Masiki cemaati, 8 nefer.

Mingöl cemaati, tabi-i Alikanlu, 13 nefer.

Metinlu cemaati, namı diğer milli, 108 nefer.

Musa beyli cemaati, tabi-im, göçer evlidir, 151 nefer.

Musa cemaati, der karye-i Cinas, min Derbisak 5 nefer.

Ömerli cemaati, der karye-i Anadan, 3 nefer.

Sencer fakih cemaati, der karye-i Telyat min Derbisak, 24 nefer.

Şariviye cemaati, 129 nefer.

Şeyhler cemaati, 23 nefer.

Şukaki cemaati, tabi-i Halil, 8 nefer.

Ummamiye cemaati, namı diğer Milliye, 54 nefer.

Yukarıdaki taife ve cemaatlerin isimlerine bakıldığında büyük çoğunluğunun Türkçe isimler taşıdığı görülmektedir. Çok az bir kısmının da Arapça olduğu anlaşılmaktadır. Elbette Ekrad (Kürd) kökenli aşiretler de var. Ancak, Tahminlerimize göre, bu aşiretlerin çoğu Türkmen kökenli olup, klasik Farsça, Kürtçe ya da Kurmanç dilini konuşanlar kayıtlara EKRAD (KÜRD) olarak kaydedilmişler. Milli, Okçu İzzeddinli, Musa beyli,  Alikanlu-Halilbeyli, Süleymaniye(Süleymanlı)  Kapanlu, Bahrili, Dünbüllü, Kılıçlı, Abdaliye (Abdallar) gibi aşiret ve cemaatlerin kökenleri hakkında Osmanlı arşiv uzmanı Cevdet Türkay’ın yazdığı “ Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler “ adlı eserde şu bilgiler yer almaktadır:

MUSA BEĞLİ : Kilis, Haleb sancakları ve Edirne kazasına iskan edilmişlerdir. Musa beğli cemaati, Okçu İzzeddinli aşiretinden olup, Ekrad yörükanı taifesindendir. (Sayfa, 306)

OKÇU İZZEDDİNLİ: Okçu İzzedinli cemaati, Kıllı aşiretindendir. Rakka, Kilis, Meraş, Haleb, Birecik, Uzeyr ve Ayıntab sancakları, Antakya kazası, Zülkadriye kazası (Karsı Meraş sancağı), iskan edilmişlerdir. Türkman Ekradı taifesindendir. (Sayfa, 520)

HALİLBEĞLİ: Yörükan taifesindendir. Kilis, Karsı Meraş, Uzeyr, Saruhan sancakları, Dündarlu kazası (Adana sancağı), Manavgad kazası (Alaiye sancağı), Antakya kazası (Haleb sancağı), Çamardı kazası (Niğde sancağı), Sobice ve Mazon kazalarına (Menteşe sancağı) iskan edilmişlerdir. (Sayfa, 343)

MİLLİ: Badıllı aşiretinden olup, Türkman Ekradı Ulus taifesindendir. Mardin kazası (Diyarbakır eyaleti), Amid, Çemişgezek, Ergani sancakları (Diyarbakır eyaleti), Erzurum, Rakka, Sivas, Teke, Adilcevaz, Ayıntab, Mecidözü ve Veray kazaları (Amasya sancağı), Harran kazası (Rakka sancağı), Ruha(Urfa) sancağı, Trablus-u Şam civarı, Eğin kazasına (Arapgir sancağı) iskan edilmişlerdir. (Sayfa, 500)

ALİKAN: Türkman taifesindendir. Bozulus aşiretine bağlıdır. Emirdağı kazası (Karahisar-ı Sahib sancağı), Cizre kazasına (Mardin sancağı) iskan edilmişlerdir. (sayfa, 172)

AMİKİYE-AMİKİ: Ekrad taifesindendir. Kilis, Rakka, Haleb, Meraş, Adana, Antakya kazası(Haleb sancağı), Ayıntab'a (Antep) iskan edilmişlerdir.

SÜLEYMANLU-(SÜLEYMANİYE) -SELMANLU: Danişmendli aşiretine tabi olan Süleymanlu cemaati, Konar-göçer Türkman yörükanı taifesindendir. Bozok, Meraş, Alaiye, Teke, Ankara, Rakka, Kengiri, Kırşehri, Karahisarı Şarki, Selanik, Karahisarı sahib, Haleb, Malatya, Adana, Aksaray, Kütahya, Tarsus, Tire, Kaş kazası, keskin, Bigadiç kazası (Karesi sancağı), Çorlu, Yeni ilkazası,(Sivas), Gördük ve Timurcu kazaları (Saruhan sancağı), Killi ve Akkerman kazaları (silistre sancağı), Göksun kazası (İçel sancağı), Kirmasti kazasına  (Hudavendigar sancağı) iskan edilmişlerdir. (Sayfa, 584-585)

KAPANLU: Yörükan taifesindendir. İnegöl kazası (Hudavendigar sancağı), Paşa sancağı’na iskan edilmişlerdir. (Sayfa, 391)

BAHRİLİ: Konar-göçer Türkman yörükanı taifesindendir. Afşar cemaatine bağlıdır. Kayseriye sancağı, Yeni il kazası( Sivas), Rakka, Meraş, Bozok, Adana Karaman, Tarsus, Develi, Ağca kızanlık kazası (Çirmen sancağı), Haleb, Misis kazsı (Adana), Şabanözü (Kengiri sancağı) kazasına iskan edilmişlerdir. (sayfa, 191)

DÜNBÜLLÜ: Türkman yörükanı taifesindendir. Kilis sancağına (Haleb Eyaleti) iskan edilmişlerdir. (Sayfa, 292)

KILIÇLI-KILIÇLI EKRADI: Türkman ekradı yörükanı taifesindendir. Meraş, Bozok, Malatya, Hamideli, Diyarbekir, Tarsus, Tarsus, Humus, Kilis, Ayıntab, Kocaeli, Karaman, İçel, Sisi, Adana, Haleb, Adilcevaz, Rakka, Sivas, Karahisar-ı Şarki, Anamur, Emirdağ (Meraş), Hayrabolu, Saz kazası (Sivas), Kaş kazası, İznik, Alacahan kazalarına (Sivas sancağı) iskan edilmişlerdir. (Sayfa, 441-442)

ABDALLAR: Türkman taifesindendir. Mamalu aşiretine tabii olan Abdallar cemaati, Meraş, Tarsus, Hayrabolu, İstanbul, Rumeli, Kütahya, Erzurum, Adana, Bozok, Biga, Aydın, Çukurova, Zülkadriye kazası (Meraş sancağı), Karaman eyaleti, Sivas ve Rakka’ya iskan edilmişlerdir. (Sayfa, 151)

Cevdet Türkay’ın kitabında yer alan bilgiler yukarıda yaptığımız tespiti doğrulanmaktadır.

Saygılarımla.

Hamdullah Dedeoğlu

20.07.2019