TARİHTEKİ İLK ALEVİ DEVLETİ: “DEYLEM ZEYDİ ALEVİ DEVLETİ”

TARİHTEKİ İLK ALEVİ DEVLETİ: “DEYLEM ZEYDİ ALEVİ DEVLETİ”

Hz. Ali’nin M. 661 yılında şehit edilmesinden sonra, İslam imparatorluğunun yönetimi ilk önce, Emevilere, Miladi 750 yılından sonra da, Abbasilere geçmişti. Her iki hanedanlık döneminde de Ehli Beyt’e baskılar ve katliamlar devam etmişti. Emeviler döneminde 680 yılında Kerbela, Abbasiler devrinde de 786 yılında halife Hadi zamanında Fah Katliamı yaşanmıştı. Fah katliamından Hz. Hasan’ın torunlarından iki kişi kurtulmuştu. Yahya b. Abdullah İran’a, İdris B. Abdullah da kuzey Afrika’ya kaçmak zorunda kalmıştı. Yahya, üç yıl Horasan bölgesinde dolaştıktan sonra, Türklerin hakimiyetindeki Maverünehirde İslam dinini tebliğ etmeye başladı. Burada bazı oba başkanlarına islam dinini kabul ettirdi. Yaklaşık iki yıl burada kaldıktan sonra, Deylem bölgesine geçti. Miladi 791 yılında, Halife Harun Reşit’in çıkardığı yazılı afla Medine’ye döndü. Ancak daha sonra, halife tarafından hapse atıldı ve orada vefat etti. Yahya’nın, takibat sırasında Horasan’a ve Deylem bölgesine gitmiş olması, kendisinden sonraki Ehli beyt mensupları için tehlike anında doğuya giderek canlarını kurtabilecekleri konusunda yol gösterci olmuştu.

DEVLETİN KURULUŞU VE HASAN B. ZEYD

Yahya’dan sonra, Abbasilere karşı çok sayıda isyan hareketi oldu. Hepsi de başarızlıkla sonuçlandı. İsyandan sağ kurtulanlar Yahya’nın yolunu takip ederek, denetimden uzak ve dağlık bir bölge olan Hazar denizinin güneyinde yer alan Deylem bölgesine sığınmışlardı.

Rüyan bölgesi 864 yılında Taberistan valisi Tahiri Muhammed b. Abdullah’a halife tarafından “İKTA” (toprağı kullanma hakkı) olarak verilmişti. Rüyan toprakları bölge halkının ortak kullandığı arazilerdi. Bölge insanları tarafından mera olarak kullanılıyordu. Bu toprakların Tahiri 'yeverilmesi halkı isyan noktasına getirdi. Zira, vali ayrıca yüklü miktarda vergi de topluyordu. Taberistan halkı, Rüstem oğullarından Muhammed ve Cafer’in liderliğnde ayaklandı. Ayaklanmaya destek için Mecusi dinine mensup olan Deylemlilerden destek istendi. Deylem lideri Cüstan öneriyi kabul etti. Rüstem’in oğulları, Deylem bölgesine sığınmış olan Hz. Hasan’ın torunlarından olan Hasan B. Zeyd’e haber göndererk, isyanın başına geçmesini ve kendisine biat edileceğini iletti. Hasan b. Zeyd bu talebi kabul etti. Deylem, Kelar, Şalur, Rüyan kentleri bağlılıklarını bildirdiler. Taberistan valisinin ordusu çatışmalar sonucunda yenildi. Rey, Kazvin, Ebher ve Zencan kentleri Hasan b. Zeyd’in ordusu tarafından fethedildi. Feth edilen topraklarda ilk Alevi Zeydi devleti kuruldu. Hasan b. Zeyd, dedesinin isminden dolayı, Devletin adını da “ Deylem Zeydi Alevi Devleti” koydu. Devletin ilanından sonra, Hicaz, Suriye ve Irak’tan yüzlerce ehli beyt mensubu Hasan b. Zeyd’in yanına geldiler ve ona destek oldular. (M. 864)

"TOPRAK İŞLEYENİNDİR"

Deylem Alevi devleti, “ toprak işleyinindir” kanununu kabul etmişti. Topraklar bütün köylüye eşit dağıtılmıştı. Halkın gönüllü katılımıyla, bölge imar edildi, sulama kanalları açıldı, üretim arttı.

Deylemliler, Taberistan ele geçrildiği halde, Emevi ve Abbasi ordularına teslim olmamış ve müslümanlığı kabul etmemişti. Ehibeyt mensupları aracılığı ile gönüllü olarak islam dinini kabul ettiler. Nüfusun büyük çoğunluğu islamiyetten önce, Mecusiydi. Yani, Zerdüşt dinine mensuptu.

Deylem Zeydi Alevi devleti, 64 yıl ayakta kaldı. 928 yılında, Samaniler tarafından yıkıldı. Ancak, etkileri yüzlerce yıl devam etti.

Saygılarımla.

Hamdullah Dedeoğlu

31.05.2018

Kaynaklar:

--Alevi devletleri, Muharrem Uçan, Can yayınları

--Yard. Doç. Dr. Hasan Yaşaroğlu, “ Taberistan Zeydileri”