TÜRKÇE'NİN FARSÇA İLE İLİŞKİSİ

TÜRKÇE'NİN FARSÇA İLE İLİŞKİSİ

Daha önceki makalelerimizde Kurmanç dili ile Farsça'nın ilişkisini yazmıştık. O, incelemelerimizde, Kurmanç dilinin klasik farsça'ya yakın olduğunu tespit etmiştik. Bu yazımızda da, bugün kullandığımız Türkçe'de yer alan Farsça kökenli kelimeleri ele alacağız.

Bilindiği gibi, batı Asya'da kurulan Karahanlılar, Büyük Selçuklu devleti, Anadolu Selçuklu Türk devletlerinin resmi ve yazışma dili Farsça'ydı. Osmanlı devletinin resmi dili “ Osmanlıca” olmasına rağmen, yazışma dili, Farsçaydı. Osmanlıca her ne kadar “eski Türkçe” diye geçiyorsa da, kelimelerinin büyük çoğunluğu Farsça'dan harf ilave edilerek, ya da değiştirilerek oluşturulmuştu. Osmanlıcanın diğer kısmı da, Arapça kelimelerden meydana geliyordu. Kısaca çok karma bir dildi. Büyük devrimci önder, Mustafa Kemal Atatürk'ün cumhuriyeti ilan etmesiyle, bu karmaşık dile de bir çözüm getirilmesi gerekiyordu. Farsça ve Arapça kökenli kelimelerin yerine Türkçeden kelimeler üretildi. Sonunda bugünkü Türkçe meydana geldi. Avrupa dilleri de böyle oluştu. Hemen hemen hepsi Latinceden etkilenmiştir. Ve o dilden çok sayıda kelime almışlardır. Bugün konuşulan İtalyanca, İspanyolca, Portekizce ve Rumence dilleri eski Latinceye en yakın dilleri oluşturmaktadır. İngilizce dahil, diğer avrupa dillerinde de hatırı sayılır derecede Latince kökenli kelimeler bulunmaktadır.

Kısaca şunu söyleyebiliriz: Anadolu'nun batısında yaşayan halklar, Roma imparatorluğunun dili olan Latinceden, Doğusunda olan halklar da, Pers imparatorluğunun dili olan Farsça'dan etkilenmişlerdir. Ve bu dillerden çok sayıda kelime almışlardır. Böyle olması da çok doğaldı. Çünkü, o dönemin süper güçleri, Pers imparatorluğu ile Roma imparatorluğuydu. Yerleşik düzene geçen, sanatta, edebiyatta birikim yaratmış olan halkların kullandığı dilin, göçebe olan halkları kendi etkisi altına alması normaldi. Burada herhangi bir üstünlük ya da küçümseme yoktur. Göçebe halklar da bu her iki dile kendi dillerinden kelime kazandırmışlardır. Dolaysıyla etkileşim, karışım ve sonunda bir sentez oluşmuştu.

Tarihsel gelişimi kısaca özetledikten sonra, bugün konuştuğumuz Türkçe'de yer alan bazı Farsça kelimelerin dökümünü çıkarttık. Türkçedeki bütün kelimelerin kökeni incelendiğinde, Farsça kökenli kelimeler, binlerle ifade edilir. Biz çok az bir kısmını, günlük dilde en çok konuşulanları ele aldık. Şüphesiz bu kelimelerin bazıları da Arapça'dan, Farsça'ya geçmiştir. Özellikle Fars'lıların İslamiyeti kabul etmesinden sonra, Arapçadan, Farsça’ya çok sayıda kelime geçmiştir.. Zira, bugün İran'da kullanılan alfabe de Arap alfabesidir. Bu bilgilerden sonra, Türkçe'de yer alan bazı Farsça kökenli kelimeler şunlardır:

Farsça Türkçe Farsça Türkçe

------------------------------- ---------------------- -------------------- -----------------------

Ateş /Ateş -Arzu /Arzu - İstek

Aş (Farsça anlamı çorba) Yemek-yiyecek Aşekar /Aşikar-aleni-açık

Ah /Ah - Aheste /Aheste-yavaş

Ayne /Ayna -Ecare / İcar-kira

Ahlak /Ahlak -Edare/ İdare-su idaresi gibi.

Edeb / Edep -Edebiyat /Edebiyat

Eziyet /Eziyet -Eskele /İskele

Esir /Esir -Asel /Asıl

Alfabe /Alfabe -Elehiyat /İlahiyat

Emtihan /İmtihan- Umid /Ümit

Ensan /İnsan -Ensaf /İnsaf

Bazar /Pazar -Bağ /Bahçe

Beden /Beden-Vücut -Beraber /Beraber

Perde /Perde -Perhiz /perhiz

Perişan Perişan Tahte Tahta

Tahlil Tahlil-analiz Cam Cam

Farsça Türkçe Farsça Türkçe

--------------------------------- ---------------------------- ----------------------- -------------------------

Cerahat İrin-yara-cerahat Çeft Çift

Cild Cilt Cemle Cümle

Ceng Ceng-savaş Çorab Çorap

Çare Çare Çab Sol-çap

Çerağ Lamba Çeşm Göz

Halka Halka Herab Harap

Daim Daim-devamlı Ders Ders

Deste Deste-grup Dua Dua

Defter Defter Dost Dost

Devlet Devlet Deyar Diyar

Ziyan Zarar-Ziyan Zevk Zevk

Zat Zat Saet Saat

Salam Sağlam Sebeb Sebep

Sed Set-baraj Sır Sır-Gizli

Sevare Süvari Şaer Şair-Ozan

Şart Şart Şeref Şeref

Şefkat Şefkat Şeker Şeker

Şeher Şehir Şirin Şirin-tatlı

Saber Sabır Saf Saf-Temiz-Arı

Sarih Sarih-Açık Sebah Sabah

Sahbet Sohbet Sefat Sıfat

Zed Zıt Zerar Zarar-ziyan

Teraf Taraf Taleb Talep-İsteme

Zafer Zafer Zan Zan- Şüphe

Aşek Aşık Acayeb Acayıp

Acaba Acaba Aded Adet-sayı

Arz Sunma-arz Asker Asker

Asab Asap-sinir Ayeb Ayıp

Garib Garip-Yabancı Gam Gam-Keder

Fayde Fayda Fedakar Fedakar

Ferar Firar Hali Halı

Kanun Kanun Kabul Kabul

Kader Kader Kadret Kudret

Kast Kast-Niyet Katre Katre-Damla

Kalem Kalem Kuvet Kuvvet

Kervan Kervan Krvansara Kervansaray

Keşki Keşke Kaget Kağıt

Kebab Kebap Kaşef Keşif-Buluş

Kenare Kenar Kenaye Kinaye

Kuçek Küçük Gerdan Gerdan-Boyun Lezet Lezzet Lesan Lisan

Lakab Lakap Leyakat Liyakat

Mazi Mazi-Geçmiş Mesraf Masraf

Mekdar /Miktar -Meger /Meğer

Melek /Melek -Manzare /Manzara

Meyve /Meyva -Vahdet Birlik-Vahdet

Vatan /Vatan-Yurt -Hiç /Hiç

Yevaş /Yavaş -Razi /Razı-Memnun

Hem Farsça, hem de Türkçe'de bulunan kelimelerin bazılarını karşılaştırdık. Sonucu ve kararı okuyan arkadaşlara bırakıyoruz. Biz kendi düşüncelerimizi yukarıda belirttik. Daha fazla yorum yapmak istemiyoruz. Objektif olanlara yararlanabilecekleri bilgiler verdiğimiz kanaatindeyiz. Saygılarımla.

Yazan:Hamdullah DEDEOĞLU

11.09.2017