8 Şubat 2018 Perşembe

KURMANÇ DİLİ İLE FARSÇA'NIN İLİŞKİSİ VAR MI ?

KURMANÇ DİLİ İLE FARSÇA'NIN İLİŞKİSİ VAR MI ?  (1)

Orta ve batı Asya'da yaşayan halkların Farsça ile ilişkileri çok eskilere dayanmaktadır. Gazneliler'den başlayıp, Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu, Ak Koyunlu ve Kara Koyunlular yazışmalarında ve eğitimde Farsça dilini kullanmıştır. Sadece  Karaman beyi Mehmet bey Türkçeyi resmi dil olarak ilan etmişir. Yazışmalarda ve medreselerde ise, Farsça kullanılmaya devam edilmiştir.

Uzun süre içiçe yaşayan halklar da Farsçayı öğrenmek zorunda kaldı. Ancak, Farsça'nın da lehçeleri bulunuyordu. Bu bölgelere göre değişiklik arzediyordu. Bugünkü Farsça, Pehlevi ve Dari lehçelerinin birleşiminden oluşmuştur. Bunu sağlayan da Firdevsi'dir.  Bu dilin gelişmesinde Firdevsi'nin büyük katkıları vardır. Firdevsi, yaklaşık bin yıl önce, Otuz yıllık çalışma sonucunda, Farsça'yı gramerle bir kalıba sokmuştur. 

Konumuza gelecek olursak, Kurmanç dili de batı Asya'da konuşulan bir lehçeydi. Yazılı kaynakları yoktu. Halk arasında iletişim dili olarak bugüne kadar kullanılmaya devam edildi. Ancak son yıllarda özellikle de orta Anadolu'da (Amasya, Çorum, Yozgat, Sivas) bu dili konuşanların sayısı gittikçe azaldı. Eğitim dilinin Türkçe olması nedeniyle, yeni nesiller tarafından unutuldu.

Kurmanç dili ile Farsça arasındaki bağı kavramamız açısından, bugün konuşulan Farsça ile Kurmanç dilinde yer alan ortak sözcük ve kelimelerin bir kısmının dökümünü çıkardık. Bu kelime ve sözcükler incelendiğinde, Kurmanç dilinin  Farsça içinde yer aldığı görülecektir.


KÜRTÇE (KURMANÇ)                                 TÜRKÇE                            FARSÇA
------------------------------------ ---------------------------------- ------------------------------

1- Hesp                                                                   At                                     Asb
2- İsol                                                                     Bu yıl                               İmsol
3- İşav                                                                    Bu gece                            İmşeb
4- Av                                                                      O                                       u-av
5- Ord                                                                     Un                                    Ard
6- Pa                                                                       ile                                     Ba
7- Bor                                                                    Yük                                   Bar
8- Boron /                                                              Yağmur                             Baran
9- Bori /                                                                 Yağdı                                 Bari
10-Bırya/                                                                Götürmüş /                       Beri
11-Pez-                                                                   Davar -                             Bez
12-Barf-                                                                  kar-                                  Berf
13-Bılınd-                                                              Yüksek                             Belend
14-Biriya                                                                kesmiş                              Beri (Biriden-kesmek)
15-Bı,                                                                     Ayva,                                Bı
16-Pağa                                                                  Kendisi                            Bahod
17-Pen sad                                                             Beş yüz                            Pensad
18-Pa sol                                                               Geçen yıl                          Par sal
19-Emme                                                               Hala                                 Amme
20-Penbe                                                               Pamuk                              Penbe
21-Emmi                                                               Amca                                Ammu
22-Panir                                                                Peynir                                Panir
23-Pir                                                                   Yaşlı-ihtiyar                       pir       



KÜRTÇE (KURMANÇ)                     -TÜRKÇE                                        -FARSÇA
---------------------------------------- ------------------------------------------------------------------

24-Peyşi                                                  ön                                                           Peşe
25-Tırs                                                    korku                                                      ters
26-Tırş                                                   turşu-ekşi                                                terş
27-Tırk                                                  Türk                                                         terk
28-Tang                                                 dar                                                            teng
29-Tu                                                     sen                                                           tu-to
30-Pij                                                     sivri-keskin                                             piz
31-Tir                                                     koyu-(çorbanın koyusu gibi)                  tir
32-Ca-ce                                                arpa                                                         co
33-Çand                                                 kaç (tane)                                                çend
34-Çı                                                      ne                                                            çe
35-Çı tö                                                  nasıl                                                        çetör
36-Çe kadar                                            ne kadar                                                  çe kader
37-Çale zıvıston                                     kara kış                                                   çale zemastan
38-Çorşanbe                                           çarşamba                                                çehar şanbe
39-Çahl- çel                                            kırk                                                         çahl
40-Hayat                                                 avlu- evin önü                                         hayat
41-Hefo ta                                              yazıklar olsun sana                                  hife tu
42-Kar                                                    eşek                                                         har
43-Hışk                                                   kuru                                                        heşk
44-Hırç                                                   ayı                                                           hırs
45-Kergü                                                tavşan                                                      hergüş
46-Ğastın                                                istemek                                                   hasten(gırtlaktan )
47-Dırej                                                  uzun                                                        derez
48-Der                                                    kapı                                                         der
49-Dıri                                                   yırtıldı-yırtık                                           deri (deriden-yırtmak)
50-Dız                                                    hırsız                                                       dızd
51-Dast- dest                                          el                                                            dest
52-Deron                                                yalan                                                       deruğ
53-dıl                                                      gonül                                                      dil
54-Dür                                                   uzak                                                         dür
55-Du                                                     iki                                                            do
56-Dü                                                     duman                                                     düd
57-Di                                                      gördü                                                      di  (Diden-görmek)
58-Duşanbe                                            pazartesi                                                 doşanbe
59-Rost                                                  doğru                                                       rast
60-Röji                                                   oruç                                                         rözi
61-Rü                                                     yüz                                                           ru
62-Zer                                                    altın                                                          zer
63-Rüvi                                                  tilki                                                           rübeh
64-Zerdali                                             kayısı                                                         zerdalu
65-zo                                                    doğurdu                                                      zaya
66-Zimon                                             dil-lisan                                                      zeban
67-Zü                                                   çabuk                                                          züd
68-sol                                                   yıl-sene                                                       sal


KÜRTÇE(KURMANÇ)                    TÜRKÇE-                                            FARSÇA
------------------------------------------- ---------------------------- ------------------------------------------

69-SOR                                                      SOĞUK                                           SERD
70-SER-SAR                                              BAŞ                                                 SER
71-PAĞER                                                 HAYIRLI                                          BAHİR
72-SESAMBI                                            SALI                                                 SE ŞANBE
73-SEV                                                      ELMA                                               SİB
74-SİR                                                       SARMISAK                                      SİR
75-ŞAV                                                     GECE                                                 ŞAB
76-ŞÜŞTIN                                               YIKAMAK                                        ŞÜSTEN
77-ŞAŞ                                                      ALTI                                                   ŞEŞ
78-İŞKAT-BIŞKEN                                  KIRILDI-KIR                                     ŞEKESTEN-BEŞKEN
79-ŞÖR                                                     KURAK TOPRAK                             ŞÖR
80-ŞAVTUN                                             YANMAK                                          ŞUHTEN
81-ŞAMI                                                   CUMARTESİ                                     ŞAMBE
82-SUBA TA PE ĞERBI                          HAYIRLI SABAHLAR                     SUBEH BE HAYİR
83-SUBE                                                   SABAH                                              SUBEH
84-GO                                                       ÖKÜZ                                                GOV (SIĞIR-İNEK)
85-KÖMÜŞ                                              MANDA-CAMIŞ                              GÖMÜŞ
86-GARM                                                SICAK                                                GERM
87-GÖŞT                                                  ET                                                       GÜŞT
88-GE                                                       OT                                                      GEYAH
89-GENIM                                               BUĞDAY                                           GENDUM
90-LABATAGARİ                                  YALVARMAK                                   LABE KERDEN
91-LOL                                                    DİLSİZ                                               LAL
92-MA                                                      BİZ                                                     MA
93-MIR                                                    ÖLDÜ                                                MER
94-MER                                                   ERKEK-ADAM                                 MERD
95-MÜ                                                     KIL                                                      MÜ
96-MIŞK                                                  FARE                                                  MUŞ
97-NARM                                               YUMUŞAK                                         NARM
98-NAM MIRİ                                       ÖLMEDİ                                              NAMİRE
99-NON                                                  EKMEK                                              NAN
100-NÜ                                                   YENİ                                                    NÜ
101-NİV                                                  YARIM                                                NİM
102-HAZOR                                            BİN                                                     HAZAR
103-YEK                                                  BİR                                                    YEK
104-ARE                                                  EVET                                                ARE
105-HINDIK                                           AZ                                                     ANDEK
106-PA ÇI                                                NE İLE                                               BA ÇE
107-PA KE                                               KİM İLE                                            BA KE
108-BASA                                               YETER                                              BESE
109-PIR                                                   ÇOK -DOLU                                     PER
110-PIRSKA                                           SOR                                                   PERSİ-PORSİDEN
111-PEŞT                                                ARKA                                                PEŞT
112-PEYŞİ                                              ÖN                                                     PEYŞE




KÜRTÇE (KURMANÇ)                            TÜRKÇE                                       FARSÇA
----------------------------------- --------------------------------- ------------------------------------------
113-ÇAP                                                              SOL                                             ÇAP
114-ÇIKADAR                                                   NE KADAR                                ÇE KADAR
115-ĞORD                                                          YEMEK-YEDİ                            HORDEN
116-ĞOŞA                                                           GÜZEL- İYİ                                HOŞA
117-DOH                                                             VERMEK-VERDİ                       DAH
118-DI                                                                  KÖY                                             DEH
119-ZAR                                                              SARI                                            ZERD
120-JIN                                                                 KADIN                                       ZEN
121-ŞİR                                                                SÜT                                              ŞİR
122-ŞİRİN                                                            TATLI                                          ŞİRİN
123-ĞAV                                                              UYKU                                          GANU
124-KUTA                                                           KISA                                             KUTEH
125-GIRİ                                                             AĞLADI                                       GIRİ
126-LARZİ                                                          TİTREDİ                                      LARZ
127-NEZIK                                                         YAKIN                                          NEZDEK

Görüldüğü gibi kimi kelimeler bire bir aynı olup, bazı sözcük ve kelimeler de teleffuz nedeniyle değişikliğe uğramış. Bazılarında ise, harflerin okunmasında yer değiştirmeler ve atılmalar olmuş. Son yaptığımız araştırmalarda bugünkü Farsça içinde yer alan kurmançca kelime ve sözcüklerin pehlevice lehçesinden geldiğini tespit etmiş bulunmaktayız. Pehlevice'nin de Sasani İmparatorluğunun resmi dili olduğunu öğrenmiş bulunmaktayız. Yine aynı şekilde,  Zerdüşt-Mecusi dininin kutsal kitabı olan Avesta'nın da Pehlevice ile yazıldığı belirtilmektedir. Konu ile ilgili yazdığımız makaleler sitemizde yer almaktadır.

Kurmanç dilinde yer alan bu kelimelerin büyük çoğunluğu Osmanlıca'da da bulunmaktadır. İnceleme yapanlar görecektir ki, Osmanlıca'daki kelime ve sözcüklerin yarısı Farsça kökenlidir. Bugün konuştuğumuz Türkçe'nin de en az üçte biri Farsça kökenlidir.  Bugün ki Türkçeden Farsça kökenli kelime ve sözcükleri çıkardığımızda, bir roman veya bir hikaye dahi yazamayız. Bu bölgede yaşayan halklar o kadar iç içe yaşamış ki, yazılı tarihi ve edebi dili çok eskilere dayanan Farsça'dan etkilenmemesi mümkün değildir.

Saygılarımla.
Hamdullah Dedeoğlu
07.12.2016
Kaynak:
--Prof. Dr. Mehmet Kanar, Farsça-Türkçe sözlük, Say yayınları

*** Yukarıdaki Kurmanç kelimeler, Amasya, Çorum,Yozgat ve Sivas yöresindeki lehçeden alınmıştır.


Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Not: Yalnızca bu blogun üyesi yorum gönderebilir.

Popular