KURMANÇ DİLİ İLE FARSÇA'NIN İLİŞKİSİ VAR MI ? (1)
Orta ve batı Asya'da
yaşayan halkların Farsça ile ilişkileri çok eskilere
dayanmaktadır. Gazneliler'den başlayıp, Büyük Selçuklu, Anadolu
Selçuklu, Ak Koyunlu ve Kara Koyunlular yazışmalarında ve
eğitimde Farsça dilini kullanmıştır. Sadece Karaman beyi Mehmet bey Türkçeyi
resmi dil olarak ilan etmişir. Yazışmalarda ve medreselerde ise, Farsça kullanılmaya devam edilmiştir.
Uzun süre içiçe yaşayan halklar da Farsçayı öğrenmek zorunda kaldı. Ancak, Farsça'nın da lehçeleri bulunuyordu. Bu bölgelere göre değişiklik arzediyordu. Bugünkü Farsça, Pehlevi ve Dari lehçelerinin birleşiminden oluşmuştur. Bunu sağlayan da Firdevsi'dir. Bu dilin gelişmesinde Firdevsi'nin büyük katkıları vardır. Firdevsi, yaklaşık bin yıl önce, Otuz yıllık çalışma sonucunda, Farsça'yı gramerle bir kalıba sokmuştur.
Uzun süre içiçe yaşayan halklar da Farsçayı öğrenmek zorunda kaldı. Ancak, Farsça'nın da lehçeleri bulunuyordu. Bu bölgelere göre değişiklik arzediyordu. Bugünkü Farsça, Pehlevi ve Dari lehçelerinin birleşiminden oluşmuştur. Bunu sağlayan da Firdevsi'dir. Bu dilin gelişmesinde Firdevsi'nin büyük katkıları vardır. Firdevsi, yaklaşık bin yıl önce, Otuz yıllık çalışma sonucunda, Farsça'yı gramerle bir kalıba sokmuştur.
Konumuza gelecek
olursak, Kurmanç dili de batı Asya'da konuşulan bir lehçeydi.
Yazılı kaynakları yoktu. Halk arasında iletişim dili olarak
bugüne kadar kullanılmaya devam edildi. Ancak son yıllarda
özellikle de orta Anadolu'da (Amasya, Çorum, Yozgat, Sivas) bu dili
konuşanların sayısı gittikçe azaldı. Eğitim dilinin Türkçe
olması nedeniyle, yeni nesiller tarafından unutuldu.
Kurmanç dili ile Farsça arasındaki bağı kavramamız açısından, bugün konuşulan Farsça ile Kurmanç dilinde yer alan ortak sözcük ve kelimelerin bir kısmının dökümünü çıkardık. Bu kelime ve sözcükler incelendiğinde, Kurmanç dilinin Farsça içinde yer aldığı görülecektir.
Kurmanç dili ile Farsça arasındaki bağı kavramamız açısından, bugün konuşulan Farsça ile Kurmanç dilinde yer alan ortak sözcük ve kelimelerin bir kısmının dökümünü çıkardık. Bu kelime ve sözcükler incelendiğinde, Kurmanç dilinin Farsça içinde yer aldığı görülecektir.
KÜRTÇE (KURMANÇ) TÜRKÇE FARSÇA
------------------------------------
----------------------------------
------------------------------
1- Hesp At Asb
2- İsol Bu yıl İmsol
3- İşav Bu gece İmşeb
4- Av O u-av
5- Ord Un Ard
6- Pa ile Ba
7- Bor Yük Bar
8- Boron / Yağmur Baran
9- Bori / Yağdı Bari
10-Bırya/ Götürmüş / Beri
11-Pez- Davar - Bez
12-Barf- kar- Berf
13-Bılınd- Yüksek Belend
14-Biriya kesmiş Beri (Biriden-kesmek)
15-Bı, Ayva, Bı
16-Pağa Kendisi Bahod
17-Pen sad Beş yüz Pensad
18-Pa sol Geçen yıl Par sal
19-Emme Hala Amme
20-Penbe Pamuk Penbe
21-Emmi Amca Ammu
22-Panir Peynir Panir
23-Pir Yaşlı-ihtiyar pir
KÜRTÇE (KURMANÇ) -TÜRKÇE -FARSÇA
----------------------------------------
------------------------------------------------------------------
24-Peyşi ön Peşe
25-Tırs korku ters
26-Tırş turşu-ekşi terş
27-Tırk Türk terk
28-Tang dar teng
29-Tu sen tu-to
30-Pij sivri-keskin piz
31-Tir koyu-(çorbanın koyusu gibi) tir
32-Ca-ce arpa co
33-Çand kaç (tane) çend
34-Çı ne çe
35-Çı tö nasıl çetör
36-Çe kadar ne kadar çe kader
37-Çale zıvıston kara kış çale zemastan
38-Çorşanbe çarşamba çehar şanbe
39-Çahl- çel kırk çahl
40-Hayat avlu- evin önü hayat
41-Hefo ta yazıklar olsun sana hife tu
42-Kar eşek har
43-Hışk kuru heşk
44-Hırç ayı hırs
45-Kergü tavşan hergüş
46-Ğastın istemek hasten(gırtlaktan )
47-Dırej uzun derez
48-Der kapı der
49-Dıri yırtıldı-yırtık deri (deriden-yırtmak)
50-Dız hırsız dızd
51-Dast- dest el dest
52-Deron yalan deruğ
53-dıl gonül dil
54-Dür uzak dür
55-Du iki do
56-Dü duman düd
57-Di gördü di (Diden-görmek)
58-Duşanbe pazartesi doşanbe
59-Rost doğru rast
60-Röji oruç rözi
61-Rü yüz ru
62-Zer altın zer
63-Rüvi tilki rübeh
64-Zerdali kayısı zerdalu
65-zo doğurdu zaya
66-Zimon dil-lisan zeban
67-Zü çabuk züd
68-sol yıl-sene sal
KÜRTÇE(KURMANÇ) TÜRKÇE- FARSÇA
-------------------------------------------
----------------------------
------------------------------------------
69-SOR SOĞUK SERD
70-SER-SAR BAŞ SER
71-PAĞER HAYIRLI BAHİR
72-SESAMBI SALI SE ŞANBE
73-SEV ELMA SİB
74-SİR SARMISAK SİR
75-ŞAV GECE ŞAB
76-ŞÜŞTIN YIKAMAK ŞÜSTEN
77-ŞAŞ ALTI ŞEŞ
78-İŞKAT-BIŞKEN KIRILDI-KIR ŞEKESTEN-BEŞKEN
79-ŞÖR KURAK TOPRAK ŞÖR
80-ŞAVTUN YANMAK ŞUHTEN
81-ŞAMI CUMARTESİ ŞAMBE
82-SUBA TA PE ĞERBI HAYIRLI SABAHLAR SUBEH BE HAYİR
83-SUBE SABAH SUBEH
84-GO ÖKÜZ GOV (SIĞIR-İNEK)
85-KÖMÜŞ MANDA-CAMIŞ GÖMÜŞ
86-GARM SICAK GERM
87-GÖŞT ET GÜŞT
88-GE OT GEYAH
89-GENIM BUĞDAY GENDUM
90-LABATAGARİ YALVARMAK LABE
KERDEN
91-LOL DİLSİZ LAL
92-MA BİZ MA
93-MIR ÖLDÜ MER
94-MER ERKEK-ADAM MERD
95-MÜ KIL MÜ
96-MIŞK FARE MUŞ
97-NARM YUMUŞAK NARM
98-NAM MIRİ ÖLMEDİ NAMİRE
99-NON EKMEK NAN
100-NÜ YENİ NÜ
101-NİV YARIM NİM
102-HAZOR BİN HAZAR
103-YEK BİR YEK
104-ARE EVET ARE
105-HINDIK AZ ANDEK
106-PA ÇI NE İLE BA ÇE
107-PA KE KİM İLE BA KE
108-BASA YETER BESE
109-PIR ÇOK -DOLU PER
110-PIRSKA SOR PERSİ-PORSİDEN
111-PEŞT ARKA PEŞT
112-PEYŞİ ÖN PEYŞE
KÜRTÇE (KURMANÇ) TÜRKÇE FARSÇA
-----------------------------------
---------------------------------
------------------------------------------
113-ÇAP SOL ÇAP
114-ÇIKADAR NE KADAR ÇE
KADAR
115-ĞORD YEMEK-YEDİ HORDEN
116-ĞOŞA GÜZEL- İYİ HOŞA
117-DOH VERMEK-VERDİ DAH
118-DI KÖY DEH
119-ZAR SARI ZERD
120-JIN KADIN ZEN
121-ŞİR SÜT ŞİR
122-ŞİRİN TATLI ŞİRİN
123-ĞAV UYKU GANU
124-KUTA KISA KUTEH
125-GIRİ AĞLADI GIRİ
126-LARZİ TİTREDİ LARZ
127-NEZIK YAKIN NEZDEK
Görüldüğü
gibi kimi kelimeler bire bir aynı olup, bazı sözcük ve kelimeler
de teleffuz nedeniyle değişikliğe uğramış. Bazılarında ise,
harflerin okunmasında yer değiştirmeler ve atılmalar olmuş. Son yaptığımız araştırmalarda bugünkü Farsça içinde yer alan kurmançca kelime ve sözcüklerin pehlevice lehçesinden geldiğini tespit etmiş bulunmaktayız. Pehlevice'nin de Sasani İmparatorluğunun resmi dili olduğunu öğrenmiş bulunmaktayız. Yine aynı şekilde, Zerdüşt-Mecusi dininin kutsal kitabı olan Avesta'nın da Pehlevice ile yazıldığı belirtilmektedir. Konu ile ilgili yazdığımız makaleler sitemizde yer almaktadır.
Kurmanç
dilinde yer alan bu kelimelerin büyük çoğunluğu Osmanlıca'da da
bulunmaktadır. İnceleme yapanlar görecektir ki, Osmanlıca'daki
kelime ve sözcüklerin yarısı Farsça kökenlidir. Bugün
konuştuğumuz Türkçe'nin de en az üçte biri Farsça kökenlidir. Bugün ki Türkçeden Farsça kökenli kelime ve sözcükleri çıkardığımızda, bir roman veya
bir hikaye dahi yazamayız. Bu bölgede yaşayan halklar o kadar iç
içe yaşamış ki, yazılı tarihi ve edebi dili çok eskilere
dayanan Farsça'dan etkilenmemesi mümkün değildir.
Saygılarımla.
Hamdullah Dedeoğlu
07.12.2016
Saygılarımla.
Hamdullah Dedeoğlu
07.12.2016
Kaynak:
--Prof. Dr. Mehmet Kanar, Farsça-Türkçe sözlük, Say yayınları
*** Yukarıdaki Kurmanç
kelimeler, Amasya, Çorum,Yozgat ve Sivas yöresindeki lehçeden alınmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Not: Yalnızca bu blogun üyesi yorum gönderebilir.