FARSÇA'DA MUZARİ KÖKÜN KURMANÇ DİLİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI SONUCUNDA ORTAYA ÇIKAN BENZERLİKLER

KURMANÇ DİLİNİN FARSÇA İLE İLİŞKSİ (2) -FARSÇA'DA MUZARİ KÖKÜN KURMANÇ DİLİ İLE  KARŞILAŞTIRMASİ SONUCUNDA ORTAYA ÇIKAN BENZERLİKLER

Farsça'da mastarların-fiillerin iki çeşit köklerinin bulunduğunu bir önceki yazımızda belirtmiştik. Bunlar mazi (geçmiş) ve muzari (geniş ve şimdiki) kökleridir. Dili ve mişli geçmiş zamanlarda mazi, şimdiki ve geniş zamanlarda ise, muzari kök alınarak çekimler yapılır. Bu incelememizde muzari kökü ele alacağız. Bu kökün Kurmanç dilinin günlük konuşmalarda kullanılan kelimelerle bağlantısını göreceğiz.

Farsça'da bütün mastarlar den ve ten eki ile biter. Diden(görmek), reften(gitmek) gibi. Den ve ten ekleri Türkçedeki mek ve mak gibidir. Muzari kök, mastarlardaki den ve ten ekleri atılarak elde edilir. Ancak bundan bütün mastarlarda aynı kalıp uygulanır anlamı çıkarılamaz. Çok değişiklikler arzeder ve bazan hiç mastarla ilgisi bulunmayabilir. Örneğin;

Reften-gitmek, ten eki atıldığında ref olması gerekirken, muzari kök rev olur.

Mastarlarda muzari kök alımında bir başka formül ise, bütün fiillerde yer alan on bir harftir. Bunlar, alfabe sırasına göre, Elif, Hı, Re, Ze,Sin, Şin, Fe, Mim, Nun, Vav ve Ye'dir. Muzari kök alınırken, ten ve den ekleri atıldıktan sonra gelen bu harflerden bazıları düşer, bazıları başka bir harfe dönüşür, bazıları da yerinde kalır. Şimdi kısaca bunları görelim;

--Muzari kök alındığında, yani den ve ten ekleri atıldıktan sonra gelen, Elif, Mim ve Ye harfleri düşer. Yani muzari kökte yer almazlar.

--Ze, Re, Nun harfleri yerinde kalır.

--Hı, Ze harfine dönüşür.

--Sin, kendisinden önce hareke varsa, Vav'a, dönüşür. Yoksa, güzel He'ye, bazan da tamamen düşer.

--Şin, kendisinden önce Elif varsa, Re'ye, kendisinden önce Elif yoksa, kuralsızdır.

--Fe, Be'ye dönüşür.

--Vav, Elif'e dönüşür.

Muzari kök alınmasını kısaca gördükten sonra, bazı kökleri inceleyerek kurmanç dilinin günlük konuşmalardaki yerini belirlemiş olacağız. Örnek;

1-) Diden-görmek- muzari kök- Bin.

Emir kipi: bebin- Gör (farsça'da emir kipinde, kökün başına be eklenir. Kurmanç dilinde de aynıdır.)

2-) Handen-okumak-muzari kök-han (gırtlaktan söylenir. Kurmanç dilinde de aynı şekilde söylenir.)

Emir: Behan- Oku

3-) Gereften-tutmak- muzari kök-Ger

Emir:Beger-Tut

4-) Reften-gitmek-muzari kök-rev

Emir-Berev-git (Kurmanç dilinde genellikle kaç-git anlamında kullanılır)

5-) Daden-Vermek-muzari kök-deh

Emir: Bedeh-ver (he harfi söylenirken okunmaz- Kurmanç dilinde de böyledir)

6-) Zaden- Doğmak-muzari-Za

Emir: Beza- doğ

7-) Horden-Yemek-muzari-Hor (gırtlaktan okunur. Kurmanç dilinde de aynı şekilde söylenir.)

Emir: Behor-ye

8-) Merden-Ölmek-muzari-Mer

Emir: Bemer-Öl

9-) Berden-Götürmek-muzari-Ber

Emir: Beber-Götür

10-) Şesten-Yıkamak-muzari-şuy

Emir: Beşuy-Yıka

11-) Geristen-Ağlamak-muzari-Geri

Emir: Begeri-Ağla

12-) Şekesten-Kırmak-muzari-Şeken

Emir: Beşken-kır

13-)-Larziden-Titremek-muzari-Larz

Emir: Belarz-titre

14-) Deriden-Yırtmak-muzari-der

Emir: Beder-Yırt

15-) Çiden-Koparmak-Biçmek-muzari-Çin

Emir: Beçin-Biç-kopar

16-) Averden-Getirmek-Muzari-Aver

Emir: Bever-getir

17-) Bariden-yağmak-muzari-bar

Emir: Bebar-yağ

18-) Beriden-kesmek-muzari-ber

Emir: Beber-kes

19-)Pak kerden-temizlemek-muzari-Pakkon

Emir: Bepakkon-temizle

20-) Porsiden-sormak-muzari-pors

Emir: Bepors-sor

21-)Heşk kerden-kurutmak-muzari-Heşkon

Emir: Beheşkon-kurut

22-) Kaşten-öldürmek-muzari-kuş

Emir: Bekuş-öldür

23-)Keşiden-Çekmek-muzari-keş

Emir: Bekeş-Çek

24-)Manden-kalmak-muzari-Man

Emir: Beman-Kal

25-) Germ kerden-ısıtmak-muzari-Germkon

Emir: Begermkon-ısıt

Yukarıda bazı Farsça mastarların muzari kökünü ele alarak, emir söylemlerini gördük. Örneklerden de anlaşılacağı gibi, muzari kök bulunduğunda, Kurmanç dilinin günlük konuşmalardaki yeri daha netleşmiş olmaktadır. Bu da gösteriyor ki, Kurmanç dilinin kökeni klasik Farsça'dan gelmektedir. Kurmanç dilinin ayrı bir dil olduğunu söyleyenlerin bunu dikkate alacaklarını sanıyorum.

NOT: Yukarıya mastarları yazarken, Türkçe'deki okunuşları ile yazdık. Farsça'daki harfler bilindiği gibi Arap alfabesidir. Buna göre değerlendirilmelidir. Ten denilirken t ve n , den denilirken d ve n harfleri gelir.

*Yukarıdaki Kurmanç kelimeler, Amasya, Çorum ve Sivas yöresinin konuştuğu lehçeden alınmıştır.

13.01.2017

Yazan: Hamdullah DEDEOĞLU

Kaynaklar:

--Dr. İsmail Bangi, Farsça Dil bilgisi Grameri, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.

--Prof. Dr. Mehmet Kanar, Farsça Dil Bilgisi, Konuşma-Çeviri Tekniği-Anahtar kelimeler, Say yayınları.