SİVAS SANCAĞI YENİ İL KAZASINA BAĞLI NAHİYE VE KÖYLER (1)

SİVAS SANCAĞI YENİ İL KAZASINA BAĞLI NAHİYE VE KÖYLER (1)

 Sivas sancağına bağlı Yeni İl kazası, Dulkadirli beyliğine ait toprakların 1522 yılında Osmanlı devletine katılmasından sonra 1548 yılında kuruldu. Bu kazayı meydana getiren bölge, daha önce Dulkadirli Türkmen aşiretlerinin yaylaklarıydı. Yeni İl kazası bugünkü Kangal, Gürün, Şarkışla, Ulaş ve Divriği’nin bir kısmını kapsıyordu.

 Yeni İ kazası ile ilgili en geniş bilgiler Prof. Dr. İlhan Şahin’in 1980 yılında Osmanlı arşivlerine dayanarak yazdığı doktora tezinde yer almaktadır. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yeniçağ Tarihi Kürsüsü tarafından kabul edilen tez, “YENİ İL KAZASI-YENİ İL TÜRKMENLERİ (1548-1653)” ismiyle yayınlanmıştır. Makalemizin ana kaynağı bu tez olacaktır. Yeni İl kazasını yazmamızın nedeni Amasya, Çorum ve Yozgat’a bağlı çok sayıda köyün Yeni il Türkmenleri tarafından kurulmuş olmasıdır.

 Yeni İl kazasının ilk Tahriri (Kayıt-Sayım) sayın İlhan Şahin’in verdiği bilgiye göre, 1548 yılında yapılmıştır. Yeni İl kazasının bu ilk tahririnde, Ağca Kal’a, Aşudi-Aşudlu, Gürün, Mancılık, Kara Tonus, Yeni İl ve Zamantu nahiyeleri bulunuyordu. 1583 yılına gelindiğinde ise, Aşudi, Gürün, Tonus (Kara Tonus), Yeni İl, Zamantu nahiye olarak devam ederken, Ağca Kal’a ve Mancılık’ın nahiyeliklerine son verildi. 1548 yılındaki kayıtlar bölgenin tüm verilerini karşılamadığı için; biz 1583 yılı ve daha sonrasındaki bilgileri esas alacağız. Makalemizde nahiyelere bağlı köyleri ve nüfuslarını yazacağız. Köyler fazla olduğu için bugünkü makalemizde sadece Aşudi nahiyesine bağlı olanları ele alacağız. İleriki makalelerimizde diğer nahiyelere bağlı köyleri de yazacağız. Köyler hakkında daha geniş bilgi edinmek isteyen arkadaşlar İlhan hocanın doktora tezine iternet üzerinden ulaşabilirler.

 AŞUDİ NAHİYESİNE BAĞLI KÖYLER:

 Afşarcık: İsminden de anlaşılacağı gibi Afşar Türkmenleri tarafından kurulmuştur. 1583 yılında 2 bekar, 30 evli erkek nüfusu bulunuyordu. Bu köy bugün Divriği ilçesine bağlıdır.

Ağca Kal’a: 1583 tarihinde 82 bekar, 136 evli erkek nüfusu vardı. Bugün Kangal ilçesine bağlıdır.

Ak Çardak: 1583’de 4 bekar, 14 evli erkek nüfusu bulunuyordu.

Ak İn: 1583’de 4 bekar, 56 evli erkek nüfusu vardı.

Ak Kaya: 1583’de 1 bekar, 26 evli erkek nüfusa sahipti.

Aktaş: 1583’de 2 bekar, 13 evli erkek nüfus yaşıyordu.

Akviran: 1583’de 2 bekar, 47 evli erkek nüfus bulunuyordu.

Alaca Atlu: 1583’de 12 evli erkek nüfusu vardı.

Alaca Hisar: 1583’de 1 bekar, 11 evli erkek nüfusa sahipti.

Alicikli: 11583’de 40 erkek nüfus yaşıyordu.

Anbarcık: 1583’de 21 evli erkek nüfus bulunuyordu.

Bağluca Kal’a: 1583’de 32 evli erekek nüfusu vardı.

Bağrıncı: 1583’de 3 bekar, 35 evli erkek nüfusa sahipti.

Baş Viran: 1583’de 15 erkek nüfus yaşıyordu. Bugün Baş ören köyü olarak Divriği ilçesine bağlıdır.

Bayad: 1583 yılında 1 bekar, 18 evli nüfusu bulunuyordu.

Bektaş: 1583’de 1 hatip, 3 bekar, 33 evli erkek nüfusu vardı. Bugün Kangal ilçesine bağlıdır.

Bereti: 1583’de 3 bekar, 23 evli nüfusa sahipti.

Boğucak: 1583’de 27 evli erkek nüfus yaşıyordu.

Bulak: 1583’de 30 evli erkek bulunuyordu. Bugün Kangal ilçesine bağlıdır.

Ceviz: 1630-31’ de 6 evli erkek nüfusu vardı. Bugün kangal ilçesine bağlıdır.

Çotet: 1583’de 6 evli erkek nüfusa sahipti.

Dikili: 1583’de 1 bekar, 12 evli erkek nüfus yaşıyordu. Bugün Deliktaş köyü olarak Kangal ilçesine bağlıdır.

Dilli Köy-Zilli Köy: 1583’de 1 bekar, 14 evli erkek nüfus bulunuyordu.

Diş Budak: 1583’de 5 bekar, 15 evli erkek nüfusu vardı. Bugün Divriği ilçesine bağlı bir köydür.

Erteme: 1583’de 3 bekar, 15 evli erkek nüfusa sahipti.

Eşge: 1583’de 7 bekar, 42 evli erkek nüfus yaşıyordu. Bugün Divriği ilçesine bağlı Dikme Çay köyüdür.

Güneş: 1583’de 48 evli nüfusu bulunuyordu. Bugün Divriği ilçesine bağlı bir köydür.

Höbek: 1583’de 18 evli erkek nüfusu vardı. Bugün Divriği ilçesine bağlı bir köydür.

İğdeli: 1583’de 9 evli erkek nüfusa sahipti. Bugün Kangal ilçesine bağlı bir köydür.

İl-Düzen: 1583’de 3 bekar, 17 evli erkek nüfus yaşıyordu.

İnallu: 1630-31’de 11 evli erkek nüfus bulunuyordu. Bugün Divriği ilçesine bağlı İnanlı köyüdür.

Kabak-Çevliği: 1583’de 25 evli erkek nüfusu vardı. Bugün Kangal ilçesine bağlı bir köydür.

Kaldırım: 1583’de Kilisecik köyü ile birlikte 4 bekar, 24 evli erkek nüfusa sahipti.

Kandurga: 1630-31’de 25 evli erkek nüfus yaşıyordu.

Kara Mehmetli: 1630-31’de 6 evli erkek nüfusu bulunuyordu. Bugün Kangal ilçesine bağlı bir köydür.

Karlu Kışla: 1630-31’de 13 evli erkek nüfusu vardı.

Kavak: 1583’de 26 evli erkek nüfusa sahipti. Bugün Kangal’a bağlı bir köydür.

Kızıl Kilise-(Kara Hanlu): 1583’de 13 evli erkek nüfus yaşıyordu.

Kızılca Ziyaret:1583’de 9 bekar, 27 evli erkek nüfus bulunuyordu.

Koç Köprülü: 1583’de 2 bekar, 3 evli erkek nüfusu vardı.

Koz Viranı: 1583’de 5 bekar, 25 evli erkek nüfusa sahipti.

Kürd Bayezidli: 1630-31’de 27 evli erkek nüfus yaşıyordu. Bugün Divriği ilçesine bağlı Soğucak köyüdür.

Kürdler: 1583’de 1 sipahi, 3 bekar, 23 evli nüfus bulunuyordu.

Kürk: 1583’de 5 bekar, 33 evli, erkek nüfusu vardı.

Mülk Köy: 1583’de 7 bekar, 26 evli erkek nüfusa sahipti.

Semini: 1630-31’de 3 bekar, 2 evli erkek nüfus yaşıyordu.

Sıra Söğüd: 1583’de 9 bekar, 19 evli erkek nüfus bulunuyordu.

Simati: 1583’de 4 bekar, 24 evli erkek nüfusu vardı.

Sülüklü: 1583’de 2 bekar, 8 evli erkek nüfusa sahipti.

Tavşan Damı: 1583’de 1 bekar, 34 evli erkek nüfus yaşıyordu.

Taylu: 1630-31’de 8 evli erkek nüfus bulunuyordu.

Turacılı: 1583’de 4 bekar, 18 evli erkek nüfus yaşıyordu.

Ulu Köy: 1583’de 36 evli erkek nüfus bulunuyordu.

Yalnız Söğüd: 1583’de 1 bekar, 22 evli erkek nüfusu vardı. Bugün Divriği ilçesine bağlıdır.

Yıvalu: 1583 yılında 3 bekar, 14 evli erkek nüfusa sahipti.

 Kayıtlarda “evli” olarak belirtilen erkek sayısını hane olarak ele almak gerekir. Zira, Osmanlı bürokrasisi sayım ve kayıtları, vergilendirme ve askere alma olarak ele alıyordu. O yüzden sayım ve kayıtlarda sadece erkekler yazılıyordu. Bu nedenle, “evli” hanelerin nüfusunu ortalama beşle çarpmak gerekir.

 Dikkati çeken diğer bir konu da kayıtlarda görülen  çok sayıdaki köyün, bugün bulunmamasıdır. Bunun da nedenini şöyle açıklamak mümkün olacaktır. Köylerde yer alan oba ve cemaatlerin bazıları güney illerine dağılırken, bazıları da kuzeye, batıya ve doğuya yerleştiler. Bu göçlerin içinde Yeni İl Türkmenlerinin 1691 yılında Padişah fermanıyla Rakka’ya zorunlu iskanları önemli yer tutar. Zira, Rakka’daki çöl iklimine ve Arap aşiretlerinin saldırılarına dayanamayan çok sayıda oba ve cemaat Anadolu’ya firar etmişlerdi. Bu zorunlu iskan, Yeni İl Türkmenlerinin dağılmasına ve perişan olmasına sebep olmuştu. Bunu anlatan çok sayıda şiir, türkü bulunmaktadır.

 Saygılarımla.

11.01.2022.

Ek: Yeni İl Kazasının nahiye, köy ve mezralarını gösteren harita.

***İlhan ŞAHİN hocamıza bu çalışmasından dolayı çok teşekkür ediyoruz.