16. YÜZYILDA (M. 1530) RUM EYALETİNDE EHLİBEYT MENSUPLARI

16. YÜZYILDA (M.1530)  RUM EYALETİNDE EHLİBEYT MENSUPLARI

Daha önceki makalelerimizde  Ehlibeyt mensuplarının Horasan ve Mavera'ünnehir bölgelerinde Türkmen aşiretleri ile birlikte Anadolu’ya geldiklerini yazmıştık. Bu görüşümüzü doğrulayan bilgilere Rum eyaletinin 1530 tarihli 387 no’ lu tahrir defterlerinde de ulaşmış bulunmaktayız. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire başkanlığı’nın  yayına hazırladığı “ 387 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Karaman ve Rum Defteri” ne göre, Rum eyaleti 1530 yılında, Vilayet-i Rum-ı Kadim ve Vilayeti Rum-ı Hadis livalarından meydana gelmektedir.

Vilayeti Rum-ı kadim Livaları şu kaza ve nahiyelerden meydana gelmektedir:

AMASYA LİVASI (SANCAĞI) : Amasya livası, merkeze bağlı Geldiklanabad (Doğantepe), Akdağ, Bergoma, Yavaş (Ezinepazarı), Aştakul ve Argoma nahiyeleri ile Ladik kazası, kazaya bağlı Simre-i Ladik(Havza) nahiyesi, Merzifon kazası ve kazaya bağlı Gümüş, Gedik Hüseyin ve Savcı-Sankur divanlarından oluşmaktadır.

ÇORUMLU LİVASI: Çorumlu livası, Serkis, Tuzcuyan ve Emlak divanları ile, Osmancık, Karahisarı Demirli, İskilip, Katar kazaları ve Tahte’t Tarik nahiyesinden meydana gelmektedir.

SİVAS-TOKAT LİVASI: Rum eyaletinin merkezi  Sivas livasıydı. Beylerbeyi Sivas’ta oturuyordu. Liva, Çirkun, Havik,Cincife, Venk, Komenat, Kafirni, Kilmigad, Tozanlu, Yıldız, Kazabad nahiyeleri ile Zile kazası, kazaya bağlı Halkahas, Yeni Müslüman, Meşhedebad, Acacı, Özükavağı, Kuştaş, Karahisarı Bahramşah, Kızılkünbed, Hüseyinabad  nahiyeleri ileTurhal kazası ve kazaya bağlı Mecitözü nahiyesi, Artukabad kazası ve Etraki yörükan-ı Büzürk kadılığı’ndan oluşmaktaydı.

SONİSA(ULUKÖY)- NİKSAR LİVASI: Sonisa ve Niksar kazalarından meydana gelmektedir.

KARAHİSAR-I ŞARKİ LİVASI (ŞEBİN KARAHİSAR): Karahisar kazası ve köylerinden oluşmaktadır.

CANİK LİVASI: Canik-i Bayram, Satılmış, Ünye, Tirme, Erim, Samsun, Bafra, Kedegere, Koca kayası ve Kavak kazalarından meydana gelmektedir.

Vilayeti Rum-ı Hadis Livalarını oluşturan kaza ve nahiyeler:

TRABZON LİVASI: Akça- abad, Yomra, Maçuka, Sürmene, Hemşin, Kara Hemşin, Eksanos, Rize, Arhova, Laz, Koniya, Bagobit, İskele,Of, Kalı bravulu, Kabahor, Kürtin, Çepni, Yağlıdedere, Karaburun, Üreğir, Elkerümlühas, Alahnas, Torul, kaza ve nahiyelerinden oluşmaktaydı.

KEMAH LİVASI: Kuzey Kemah, Güney Kemah, Vad-i Vank, Orta il, Aşağı il, Kuruçay, Değrensor, Orçul, Kuzey Erzincan, Güney Erzincan nahiye ve kazalarından meydana geliyordu.

BAYBURD LİVASI: Kelkid, Kaganos, Yağmurderesi, İspir, Tercan, Kabahor, Çermeliyi-iİspir, Ovacık-ı İspir, Tercan-ı Ulya, Tercan-ı Sufla, Şogayn, Erzurum, Mirs Kulu, Erzurum abad, Keçik, Tekman, Çermelü, Ovacık nahiye ve kazalarından oluşuyordu.

MALATYA LİVASI: Şehr-i Malatya, Kasaba, Kiçik Hacılı, Arguvan, Kederpit, Cubas, Müşar, Gömü, Karahisar ve Ağcadağ nahiyelerinden meydana geliyordu.

GERGER-KAHTA LİVASI: İç-il, Taş-il, Büblü, Dere-ili, Kahta, Turuş, Pağnik, Şure, Samsad, Asnu-il, Behisni, Ernic, Şehri Behisni, Gölbaşı, Erkenek, Subadra, Keysun nahiye ve kazalarından oluşuyordu.

DİVRİĞİ-DARENDE LİVASI: Divriği, Anzağır, Hamo, Sivir, Ziniski, Durdul, Dumluca, Kesme, Hekme, Darende, Ovacık, Gürün, Ayvalu, Mansur ve Hısn-ı Mansur nahiye ve kazalarından meydana geliyordu.

Vilayeti-Kadim  Rum eyaletinde  toplamda 154.791 hane bulunuyordu. Bunun 100.073 hanesi Müslüman, 54.718 hanesi gayri müslimdi. Bekar sayısı ise, 47.472 idi. Bunun da 38.489'u Müslüman,  8.983’ü gayrı müslimdi.  Vilayeti Hadis Rum eyaletinde ise, vergiye tabii toplam 64.180 hane bulunmaktadır. Bunun 16.013'ü müslüman, 48.167'si gayri müslimdi. (Gebran olarak kaydedimiştir) Bekar müslümanların sayısı 4.319, Gayri müslimlerin sayısı ise, 7.207'dir.

Rum eyaletinin tamamında, 142 camii, 371 mescit, 389 zaviye (dergah-tekke), 27 kervansaray, 1.409 dükkan, 22 boyahane, 1 bozahane, 10.188 köy, 5.466 mezra, 894 kışlak ve yatak, 5.706 sipahi, 3.079 muhafız, 1.221 tımarlı,  1.058'i Azeban, 1.114  yeniçeri  bulunuyordu.

 Bir haneyi ortalama beş nüfus olarak kabul edersek, Rum eyaletinin yaklaşık  bir milyon elli bin nüfusa sahip olduğunu söyleyebiliriz.

Osmanlı devletinde tahrir defterleri bir nevi kayıt ve sayım defterleriydi. Vergiler tahrir defterlerinde yer alan haneye göre alınıyordu. Ancak vergiden muaf olanlar da bulunuyordu. Bunların başında, Seyyidler (Ehlibeyt mensupları), İmamlar, müezzinler, dergah şeyhleri ve görevlileri, dul kadınlar ve askerler geliyordu.

1530 yılındaki Kadimi Rum eyaleti tahrir defterlerinde vergiden muaf olan ehlibeyt hane sayısı 17’dir. Eyalaleti Hadisi Rum vilayetinde vergiden muaf olan ehlibeyt  sayısı (nefer)ise, 208 'dir. Seyyid aileleri, Amasya, Sivas, Tokat, Sonisa-Niksar,  Canik, Kemah, Bayburt sancaklarında yaşamaktadırlar. Bunlardan bazı aileler şunlardır:

Ladik: Seyyid İzzeddin, Seyyid İzzeddin zaviyesi, Seyyid Yahya.

Amasya: Seyyid Mehmed, Seyyid Naci, Seyyid Nureddin, Seyyid Yahya bin Zeynel Abidin evladı, Seyyid Kasım, Seyyid Mahmud. Seyyid Salih.

Çorumlu: Seyyid Ahmet bin Hamdullah, Seyyid İbrahim.

Sivas-Tokat: Seyyid Ahmet Çelebi, Seyyid Hasan, Seyyid Hüseyin, Seyyid Mehmed, Seyyid Necmeddin.

Sonisa-Niksar: Seyyid Muhyiddin,  Seyyid Mehmed.

Canik: Seyyid Kutbeddin.

Kemah: Seyyid Abdül-Fettah, Seyyid Aceb Şir, Seyyid Ali Çelebi.

Bayburd: Seyyid Yakub, Seyyid Salih.

Saygılarımla.

Hamdullah Dedeoğlu.

26.08.2019.

Not: Osmanlıca yer adları için sayın Tahir Sezen’in kaleme aldığı “Osmanlı Yer adları” eserinden faydalanılabilir.