AMASYA VE ÇORUM’A İSKAN EDİLEN AŞİRETLER NEREDEN GELDİ ?

Amasya, 2020.

AMASYA VE ÇORUM’A İSKAN EDİLEN AŞİRETLER NEREDEN GELDİ ?

Önceki makalelerimizde Amasya ve Çorum’a iskan edilen aşiretleri yazmıştık. Bugünkü yazımızın konusu ise, iskan edilen aşiretlerin nereden geldiğidir.

Amasya ve Çorum’a iskan edilen aşiret ve cemaatlerin büyük çoğunluğu Osmanlı belgelerinde “Türkman” “Türkman Ekradı” (Türkmen kürdü) bir bölümü ise “Ekrad” (Kürd) şeklinde geçmektedir. İskan edilen aşiretlerin geçmişine baktığımızda, hemen hemen hepsinin Anadolunun doğusundan ve güneyinden geldiklerini görüyoruz. Bu bölgeler 16. yüzyıla kadar KARAKOYUNLU, AKKOYUNLU VE DULKADİROĞLU beyliğine bağlıydı. Aşiretler konar-göçer olduklarından, hayvanlarını (koyun-keçi) otlatmak için kışları Rakka, Halep ve Antakya ovasına, yazları ise, doğuda yaylak olarak kullandıkları Erzurum, Erzincan, Diyarbakır, Malatya, Elazığ, Maraş’a, batıda ise, Sivas, Tokat, Amasya, Canik(Samsun), Çorum, Bozok (Yozgat) bölgesine göç ediyorlardı. 1473’de, Akkoyunlu devletinin Otlukbeli savaşında yenilmesi sonucu, bölgenin bir kesimi Osmanlı devletine geçti.  Akkoyunlu devletinin yerine kurulan SAFEVİLER devletinin 1514’de Çaldıran’da Osmanlı’ya yenilmesiyle, Anadolu’nun doğusu ve güney doğusunun önemli bir bölümü Osmanlı İmparatorluğu’nun denetimine geçti. Safevi-Osmanlı mücadelesi nedeniyle, aşiretlerin bir kısmı yerinde kalırken, bir kısmı İran’a (Safevi devleti tarafına) bir kısmı da yaylak olarak kullandıkları iç Anadolu, Halep-Şam bölgelerine geçti.

Osmanlı devleti, Akkoyunlu ve Dülkadir beyliğini meydana getiren aşiretlerin toplu olarak bir arada durmasını sakıncalı bulduğundan, yeni fethedilen Şam coğrafyasına (Suriye) iskan etmek istedi. Bu bölgeler Urfa’dan başlayarak, Rakka, Deyrizor, Halep, Hama ve Humus’a kadar uzanıyordu. Osmanlı bu iskan politikası ile hem Arap aşiretlerini denetim altına almak, hem de göçerleri yerleşik düzene geçirmek düşüncesndeydi. Ancak, bu iskan politikası çok başarılı olamadı. Büyük çoğunluğu kaçarak eski yaylakları olan bölgelere geri dönüyordu. Bunun üzerine, Osmanlı politika değiştirerek, aşiret ve cemaatleri harmanlayarak, İç ve orta Anadolu’ya iskan etmeye karar verdi. Amasya ve Çorum’a iskan edilenler bu aşiretlerdendi.

                                                             BOZ ULUS

Osmanlı tahrir defterlerinde, Akkoyunlu devleti ve Dulkadiroğlu beyliğine bağlı olan aşiret ve cemaatler “Türkman” “Türkman Ekradı” ve “Ekrad” olarak geçmektedir. Bu aşiretler aynı zamanda “BOZ ULUS” olarak tanımlanmıştır. “Boz Ulus “ terimi, tarihçiler tarafından farklı yorumlanmıştır. Birinci görüş, Oğuzların Bozok kolundan geldikleri için bu ismi almışlardır. İkinci görüş, “Bozulan-Dağılan” anlamında kullanılmıştır. Üçüncü bir görüş de, Akkoyunlu ve Karakoyunlu devletinde Türkmenlere (müslüman olan oğuzlara verilen ad) hakim ulus-Yöneten ulus anlamında “Boz (beyaz) Ulus”, yönetilenlere de “Kara Ulus” deniliyordu. Osmanlı belgelerinde “Ekrad” olarak geçen bazı cemaatler-aşiretler “Kara Ulus” olarak kaydedilmiştir.

Aşiret ve cemaatlerin geçmişini kısaca özetledikten sonra, Amasya ve Çorum’a iskan edilenlerin hangi üst aşirete bağlı olduklarını belgelere dayanarak açıklayalım.

Önce Çorum’a iskan edilen BOZ ULUS’U oluşturan aşiretlerden başlayalım:

Abdallar-Abdaloğulları: Mamalu aşiretine bağlıdır.

Alamaslı-Anamaslı: Pehlivan aşiretine bağlıdır.

Avcı-Avcıoğlu: Şeyhli aşiretine bağlıdır.

Cihanbeyli: Beğdilli aşiretine bağlıdır.

Çayan: Çepni cemaatine bağlıdır.

Dedesli: Gündeşli aşiretine bağlıdır.

Badıllı: Merdisi aşiretine bağlıdır.

Cudikanlı: Rişvan aşiretine bağlıdır.

Ekradı Çakallı: Boz ulus’a bağlıdır.

Ekradı Lek: Boz Ulus’a bağlıdır.

Hatal: Pehlivanlı aşiretine bağlıdır.

İnallu:Boz Ulus’a bağlıdır.

Karacalar: Mamalu aşiretine bağlıdır.

Karamanlı: Boz Ulus’a bağlıdır.

Kargınlı: Merdisi Aşiretine bağlıdır.

Kavilli: Boz Ulus’a bağlıdır.

Kuyumcu: Halep Köpekli Avşar aşiretine bağlıdır.

Milli: Badıllı aşiretine bağlıdır.

Pehlivanlı: Boz Ulus’a bağlıdır.

Rişvanlı: Badıllı aşiretine bağlıdır.

Sarıcalar: Reyhanlı aşiretine bağlıdır.

Selmanlı: Danişmendli aşiretine bağlıdır.

Tatar Ellezli: Pehlivan aşiretine bağlıdır.

Türkanlı-Tirkanlı: Mirdisi aşiretine bağlıdır.

AMASYA’YA İSKAN EDİLEN BOZ ULUS AŞİRETLERİ

Ak Keçili: Badıllı aşiretine bağlıdır.

Ballı-Ballu: Atmalı aşiretine bağlıdır.

Cihanbeyli:Beğdilli aşiretine bağlıdır.

Çepni Cemaati: Boz Ulus’a bağlıdır.

Çavundur cemaati:Boz Ulus’a bağlıdır.

Danişmendli : Boz Ulus’a bağlıdır.

Gigili: Boz Ulus’a bağlıdır.

Gürün-Güranlı: Danişmendli aşiretine bağlıdır.

Halikanlı: Rişvan aşiretine bağlıdır.

Herdili: Cihanbeyli aşiretine bağlıdır.

İnallı: Boz Ulus’a bağlıdır.

Kabaklı: Danişmendli aşiretine bağlıdır.

Karalar: Danişmendli aşiretine bağlıdır.

Kavilli: Boz Ulus’a bağlıdır.

Kürdikanlı: Badıllı aşiretindendir.

Kürtler : Boz Ulus’a bağlıdır.

Lalacık: Mamalu aşiretine bağlıdır.

Mamalı kızılkoca: Boz Ulus’a bağlıdır.

Milli Cemaati: Badıllı aşiretine bağlıdır.

Milli oğulları: Badıllı aşiretine bağlıdır.

Oruçgazili: Kıllı aşiretine bağlıdır. Kıllı aşireti Cerid aşiretine bağlıdır.

Rumiyanlı: Rişvan aşiretine bağlıdır.

Sarı cemaati: Reyhanlı aşiretine bağlıdır.

Uğurlu Cemaati: Mamalu aşiretine bağlıdır.

Çapan cemaati: Boz Ulus’a bağlıdır.

Zeyveli: Cihanbeyli aşiretine bağlıdır.

Liste incelendiğinde, bir kısım cemaatler direkt olarak Boz Ulus’a bağlı olarak gösterilirken, diğer cemaatler de bir üst aşiret aracılığı ile Boz Ulus’a bağlandıkları görülmektedir. Örneğin Danişmendli ve Mamalı aşiretleri gibi.  Boz Ulus'a, " Bozulus Türkmenleri " de denilmektedir. İslamiyeti ilk kabul eden ve Anadalu'ya  ilk yerleşen aşiretlerin de Bozulus'u oluşturan aşiretler olduğu tarihi kaynaklarda yer almaktadır. Boz Ulus'u ilerde bir makalede ele alıp kısaca anlatmaya çalışacağız. 

Saygılarımla.

Hamdullah Dedeoğlu

19.09.2018

Kaynaklar:

-Cevdet Türkay, Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, İşaret yayınları

-Hacı Haldun Şahin, Osmanlı Dönemi Nüfus Defterlerinde Çorum Bölgesi Aşiretleri, Çorum Belediyesi yayınları

-Faruk Demirtaş, Boz Ulus hakkında, A. Ü. Dil Tarih Coğrafya Fakültesi dergisi, 1949

-Amasya nüfus defterleri 1840, Fevzi Gür, Salih Kahriman, Amasya Belediyesi yayınları.