OSMANLI'NIN “ ÜNİVERSİTELER ŞEHRİ “ AMASYA

Amasya, 2020.

OSMANLI'NIN “ ÜNİVERSİTELER ŞEHRİ “ AMASYA

Osmanlı imparatorluğu döneminde Amasya sancağının ayrı bir yeri olmuştur. Padişahlar, şehzadelerini devlet yönetiminde tecrübe ve bilgi kazanmaları için, iki sancağı tercih ediyordu. Birinci sırada Amasya, ikinci sırada Manisa geliyordu. Şehzedelerin daha sonra, padişah olmaları nedeniyle, Amasya, imparatorluğun en gözde ve en eğitimli bir sancağı olmuştu.

Kayıtlara geçen ilk mektep, 1437'de ŞAHBULA adıyla açılmış. 1466'da Hızır paşa, 1468'de ACEM ALİ mektebi takip etmiş. Amasya sancağı, Selçuklular döneminde de önemli bir yere sahip bulunuyor. Kayıtlara geçen ilk medrese, 1224 yılında Amasya valisi Emir Nurettin Doğrak bey zamanında “ DOĞRAKİYE MEDRESESİ” adıyla eğitime başlıyor.

Sayın Salih Kahriman ve Fevzi Gür'ün Amasya belediyesinin katkıları ile hazırladıkları “Amasya nüfus defterleri 1840” eserinde yer alan bilgilere göre, 1846 yılında devlet tarafından görevlendirilen topçu binbaşı Besim beyin yazdığı raporda, Amasya merkezde 23 medrese eğitim veriyor. Bunlardan Kapancızade, Benderli, Mehmet paşa ve sultan Bayezid medreseleri en ünlüleri arasında yer alıyor.

Aynı eserde 1875 yılındaki bir belgede, Amasya sancağında, kaza ve nahiyeler dahil olmak üzere, 964 mektep eğitim veriyor. Medrese ve mekteplerde Erzurum, Trabzon, Çankırı, Çorum, Kastamonu, Tokat gibi kaza ve sancaklardan gelen öğrenciler de bulunuyor. Bu mekteplerin 620'si müslümanlara, 301'i gregoryan Ermenilere, 10'u protestan Ermenilere, biri katolik Ermenilere, 30'u ortadoks Rumlara, ikisi ise, latin katoliklere hizmet veriyor.

Medrese ve mekteplerin sayısından ve öğrenci çeşitliliğinden de görüleceği gibi, Amasya sancağı bugün ki, deyimle “üniversiteler şehri” ünvanını hak etmiş oluyor. Bu mekteplerden mezun olan çok sayıda öğrenci, daha sonraki yıllarda imparatorluğun devlet yönetiminde görev üstleniyorlar. Bunlar arasında en ünlü olanlar;

--Tarihçi ŞÜKRULLAH (1388-1488)

--HATTAT ŞEYH HAMDULLAH (1436-1526)

--TABİP SABUNCUOĞLU ŞERAFETTİN (1385-1470)

--TARİHÇİ ABDİZADE HÜSEYİN HÜSAMETTİN (1869-1939)

Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde parlak bir yeri bulunan Amasya sancağı, bugün o ilgiden uzak kalmıştır. Amasya'lı politikacılara bu parlak geçmişi hatırlatmak istedim.

Saygılarımla.

Hamdullah Dedeoğlu

20.02. 2016