OSMANLI DÖNEMİNDE AMASYA SANCAĞI'NA BAĞLI KAZA VE NAHİYELER

    Amasya, 2020.

OSMANLI DÖNEMİNDE AMASYA SANCAĞI’NA BAĞLI KAZA  VE NAHİYELER 

Amasya vilayeti fethedildiği 1075 yılından, 1386 yılına kadar Danişmendli beyliği, Selçuklu devleti, Eratna beyliği hakimiyeti altında kalmıştı. Bu tarihten sonra, Osmanlı hakimiyetine geçti. Bir dönem (1490’a kadar) yeni kurulan Rum eyaletinin merekzi olarak kaldı. Rum eyaleti merkezi daha sonra Sivas’a taşınarak “ Sivas eyaleti “ adını aldı. Amasya da bu tarihten sonra, Sivas eyaletine bağlı bir sancak olarak kaldı. Ancak, Amasya Osmanlı döneminde önemli bir konumdaydı. Şehzadelerin yönetiminde olan şehirlerin başında geliyordu. Coğrafi olarak stratejik bir konumu vardı. O nedenle, önemini hiç bir zaman kaybetmemiştir.

Amasya Osmanlı hakimiyetine girdikten sonra, kendisine bağlı çok sayıda kaza ve nahiye bulunuyordu. Yazımızın bugünkü konusu Amasya sancağına bağlı bu kaza ve nahiyelerin geçmişi olacaktır. O kaza ve nahiyeler şunlardı:

ORTAKÖY: 1903’den, 1918’e kadar Amasya sancağı Mecitözü kazasına bağlı bir nahiyedir. 1918’den sonra, Mecitözü kazası ile birlikte Çorum sancağına bağlanmıştır. 1959 yılında Çorum’a bağlı bir ilçe olmuştur.

AŞTAVUL-AŞTAĞUL: 1465’den 1530’a kadar Amasya sancağına bağlı bir nahiyeydi. Bugün Çorum ili Ortaköy ilçesine bağlı bir köydür.

MECİTÖZÜ: 1868’den, 1918’e kadar Amasya’ya bağlı bir kazaydı. 1924’de Çurum ilinin bir ilçesi olmuştur. İlk çağlardaki adı, Eukatia, sonra Avkat, Avkat Hacıköy ve en son Mecitözü adını almıştır.

ZÜNNUNABAD: 1642’den, 1868’e kadar Amasya sancağına bağlı bir kazaydı. 1868-1880 arasında nahiye olarak kaldı. Şimdiki adı Söğütyolu köyü olup, Mecitözü ilçesine bağlıdır.

ELVAN ÇELEBİ: 1889-1902 arasında Amasya’ya bağlı bir nahiyeydi. Bugün Mecitözü ilçesine bağlı bir köydür.

GEDİKSARAY: 1855’den, 1878’e kadar kaza, 1954’e kadar nahiye, bugün Göynücek ilçesine bağlı bir köydür. Diğer adı Varay-Veray’dır.

GELİNKİRAZ-GELİNGİRAS: 1530’da nahiye, 1642’de kaza, 1880’de nahiye, şu anda Merzifon ilçesine bağlı bir köy olan Sarıbuğday köyüdür.

ILISU: 1920-1926 arasında kaza. 1926-1946 arası nahiye, bugün Göynücek ilçesine bağlı bir köydür.

KARAYAKUP: 1889-1918 arasında nahiye. Bugün Göynücek ilçesine bağlı bir köydür.

DOĞANTEPE: 15. Yüzyılda ismi Geldiklan-Abad, 1904’de Zara, 1960’dan sonra Doğantepe ismini almıştır. 1490-1889 arasında kaza, 1889-1923 arasında nahiye, bugün Amasya Merkeze bağlı bir beldedir.

SULUOVA: 1889’daki ismi Hakala, 1903’de Alevi, 1944’de Suluova (Suluca) adını almıştır. 1889-1957 arasında nahiyeydi. 1957’de ilçe olmuştur.

VEZİRKÖPRÜ: 15. Yüz yıldaki ismi Gedegara, 1870’de Köprü, 1926’da Vezirköprü adını almıştır. Bizans döneminde pisikoposluk merkeziydi. İsmi Andrepa olarak geçiyordu. 1855’den, 1926’ya kadar Amasya’ya bağlı bir kazaydı. Bu tarihten sonra Samsun ilinin bir ilçesi olmuştur.

HAVZA: 15. yüzyıldaki ismi Simre-i Ladik'tir. 1470-1867 arasında nahiyeydi. 1926’ya kadar Amasya ‘ya bağlı bir kazaydı. Bu tarihten sonra Samsun ilinin bir ilçesi olmuştur.

LADİK: Bizans dönemindeki adı LAODİKYA PONTİKA’dır. 1490-1517 arasında nahiyeydi. 1517-1923 arasında Amasya’ya bağlı bir kazaydı. 1926’da nahiye, sonra da kaza olarak Samsun iline bağlandı.

ARGOMA: 1490-1500 arası nahiyeydi. Bugün Merzifon merkezinde kalmıştır.

GÜMÜŞ: 1490- 1517 arasında nahiye, 1517-1884 arasında kaza, 1924’de nahiye olmuştur.

HACIHAMZA: 1855-1860 arasında Amasya’nın bir kazasıydı. Bugün Çorum ilinin bir ilçesi olmuştur.

ZEYTUN: 1880’den 1924’e kadar Amasya’ya bağlı bir nahiyeydi. 1924’de Osmancık ilçesine bağlandı. Bugünkü adı Kamil beldesidir.

KAYI: 1889-1902 arasında nahiyeydi. Bugün Mecitözü ilçesine bağlı bir köydür.

KIŞLACIK: 1889-1802 arasında nahiyeydi. Bugün Mecitözü ilçesine bağlıdır.

KIZILTEPE: 1889-1895 arasında nahiyeydi. Bugün Osmancık ilçesine bağlı bir köydür.

OSMANCIK: Pontus dönemindeki adı Aflanos’tur. 1855-1894 arasında Amasya’ya bağlı bir kazaydı. 1895’de Çorum sancağının bir kazası olmuştur.

SARI SÜLEYMAN: 1889-1902 arasında nahiyeydi. Bugün Alaca ilçesinin bir köyüdür.

SAZ: 1855-1866 arasında kazaydı. Bugün Çorum merkeze bağlı bir köydür.

ŞEYHMUSTAFA: 1903-1912 arasında nahiyeydi. Bugün Çorum’a bağlı bir köydür.

YENİKIŞLA: 1889-1902 arasında nahiyeydi. Bugün Çorum Cemilbey beldesine bağlı bir köydür.

MERZİFON: 1517’den beri Amasya’ya bağlı bir kazadır. İlk çağlardaki adı Phazemon, Ortaçağda, Marsivan, Bizans döneminde Neopololis, Osmanlı döneminde İsmi Merzifonabad’dı.

LOŞDİĞİN: Diğer adı Çaybaşı’dır. 1903-1912 arasında Amasya’ya bağlı bir nahiyeydi. Bugün Merzifon ilçesine bağlı olan Türnük köyüdür.

ZUĞU: Diğer adı Zük-ı Mikail’dir. 1881-1902 arasında Amasya’ya bağlı bir nahiyeydi. Bugün Merzifon ilçesine bağlı bir köydür.

EZİNEPAZAR: 1490’dan beri Amasya’ya bağlı bir nahiyedir.Diğer adı YAVAŞ'tır. Bugün Amasya merkeze bağlıdır.

ZİĞALA: 1855’de Amasya’ya bağlı bir nahiyeydi. Bugün Amasya merkeze bağlıdır. İsmi Aydınca olmuştur.

AKDAĞ: 1490’da Amasya’ya bağlı bir nahiyeydi. 1861’de kaza, 1889’da tekrar nahiye oldu. Bugün Amasya merkeze bağlı olup adı Çiğdemlik beldesi olmuştur.

ZİLE: 1868-1881 arasında Amasya'ya bağlı bir kazaydı. 1881'den sonra, Tokat sancağına bağlanmıştır.
İNÖZ: 1889-1902 yılları arasında Ladik kazasına bağlı bir nahiyeydi.
İSKİLİP: 1889-1902 yılları arasında Amasya'ya bağlı bir kazaydı. 1895'de Çorum sancağına bağlandı. İskilip kalesinin eski adı ZENGİBAR'dı.
KANLICI-KAĞNICI: 1889-1902 yılları arasında Gümüşhacıköy'e bağlı bir nahiyeydi. Şimdiki adı Saraycık olup, Gümüşhacıköy'e bağlıdır.
KARAABDAL: 1903-1023 Yılları arasında Ladik kazasına bağlı bir nahiyeydi. Şimdiki adı Şeyhli olup, Ladik'e bağlı bir köydür.
KARAHALİL: 1903-1918 yıllaraı arasında Havza'ya bağlı bir nahiyeydi. Şmdiki adı Çakıralan olup, Havza ilçesine bağlı bir köydür.
KARAYAKA: 1880'DE Erbaa'ya bağlı bir nahiyeydi.
MÖREK: 1902-1912 yılları arasında nahiyeydi. Şimdiki ismi Ormanözü olup, Amasya'ya bağlı bir köydür.
ORTAKLAR: 1889-1902 yılları arasında Vezirköprü'ye bağlı bir nahiyeydi. Şimdi Havza'ya bağlı bir köydür.
OYMAAĞAÇ: 1889-1902 yılları arasında Vezirköprü'ye bağlı bir nahiyeydi.
PAŞA: 1889-1902 yılları arasında Vezirköprü'ye bağlı bir nahiyeydi.
SALLAR: 1889-1902 yılları arasında Gümüşhacoköy'e bağlı bir nahiyeydi.
SARAYCIK: 1905-1923 yılları arasında nahiyeydi. Şimdiki adı Bacakoğlu olup, Gümüşhacıköy'e bağlıdır.
SEPETLİ: 1889-1891 yılları arasında Erbaa'ya bağlı bir nahiyeydi. Şimdiki ismi Destek olup, Taşova ilçesine bağlıdır.
SİVRİKESE: 1889-1902 yılları arasında Havza kazasına bağlı bir nahiyeydi.
SONİSA: 1530-1924 yılları arasında Erbaa'a kazasına bağlı bir nahiyeydi. Şimdiki ismi Uluköy olup, Taşova ilçesine bağlıdır.
TEKKE: 1911-1953 yılları arasında nahiyeydi. Şimdi Taşova ilçesine bağlıdır.
TURHAL: 1454-1868 yılları arasında Amasya sancağına bağlı bir kazaydı. Diğer adı Keşan'dır. 1889'da Tokat sancağına bağlanmıştır.
YEMİŞENBÜKÜ: Taşova ilçesinin merkezi olmuştur.
YENİCE: 1889-1902 yılları arasında Havza kazasına bağlı bir nahiyeydi. Şimdi Havza'ya bağlı bir köydür.

Osmanlı belgelerine göre, Amasya sancağına bağlı kaza ve nahiyelerin  kısa tarihçelerini belirttik. Eksik kalanlar da olabilir. Biz geçmişe kısa bir yolculuk yapmak istedik.

Saygılarımla.

Hamdullah Dedeoğlu

22.12.2018

Kaynaklar:

--Fevzi Gür, Salih Kahriman, Amasya Nüfus deftereleri, 1840, Amasya Belediyesi yayınları.

--Tahir Sezen, Osmanlı Yer adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü yayınları No: 26

EK: 1480-1643 AMASYA SANCAĞI HARİTASI, Oktay Özel'in Amasya Sancağı isimli doktora tezinden alınmıştır.